طرحواره محرومیت هیجانی

«خسته شدم از بس سراغ کسایی میرم که خیری ازشون به من نمیرسه. من مدام به همسرم و اطرافیان محبت می‌کنم اما همسرم نمی‌تونه که این محبت منو پاسخ بده. من یه مادر مهربون و صمیمی ام که واقعا دوست ندارم صدای گریه پسرم رو بشنوم چون برام رنج آوره. من حتی شغلم رو به خاطر پسرم رها کردم. شوهر من یه مرد نچسب و سردمهره. انگار با کوه یخ دارم ارتباط برقرار می‌کنم. همیشه اطرافیانم جواب محبت‌هامو یه جور دیگه میدن. پسرم مدام میگه که دوست داره خودش کارا رو انجام بده. انگار همه آدمای دور و برم محبت منو نمی‌بینن و نمی‌تونن محبت منو پاسخ بدن.»

اگه این دیالوگ‌ها برای شما آشناعه، پیشنهاد می‌کنم که با مقاله امروز از جوونه همراه باشید چون می‌خوایم درباره طرحواره محرومیت هیجانی صحبت بکنیم.

طرحواره محرومیت هیجانی چیست؟

فردی که طرحواره محرومیت هیجانی داره مثل اینه که تو زندگی به دنبال گمشده‌ای می‌گرده. نوعی احساس پوچی و معنا باختگی دامنگیرش می‌شه. ممکنه حس تنهایی، محرومیت و بی‌پناهی داشته باشه؛ حسی از غم و دلتنگی. انگار رو پیشونی سرنوشت اون، مهر تنهایی و بی‌پناهی زده شده.

همه ما یک سری هیجان‌های اولیه داریم. هیجان‌هایی مثل خشم، ترس، تعجب، شادی، غم و غیره. اگر هر کدوم از این هیجاناتی که نیاز داریم، از جانب دیگران ارضا نشه و اهمیت داده نشه، ممکنه که در دام تله محرومیت هیجانی بیفتیم.

دیدگاهی که فرد در این طرحواره داره این هستش که دیگران نمی‌تونن اونو درک بکنن و هیجاناتش برای اون‌ها مهم نیست. درنتیجه فرد ممکنه که همش ناراحت باشه، غر بزنه، افسرده باشه و ازش بشنویم که بگه: «هیشکی منو نمی‌فهمه و من همیشه تنهام».

انواع محرومیت هیجانی

به طور کلی طرحواره محرومیت هیجانی رو می‌تونیم به سه دسته تقسیم بکنیم:

• محرومیت از محبت
• محرومیت از همدلی
• محرومیت از حمایت

در محرومیت از محبت اونطور که باید و شاید به فرد توجه نمی‌شه یا توجه کمی بهش میشه. مهربونی و همراهی از جانب افراد نزدیکش رو اونطور که لازمه دریافت نمی‌کنه واز این موارد محروم میشه. مثل پدر یا مادری که عاطفه سطحی دارند یا سردند و کودک حس می‌کنه که دیده نمی‌شه و نامرئیه.

در محرومیت از همدلی فرد این احساس رو داره که توسط نزدیکانش درک نمی‌شه. انگار دیگران به حرف دلش گوش نمیدن. کسی نیست به حرفش گوش بده یا راحت نمی‌تونه جلوی اونا خودفشایی بکنه و احساساتشو در میون بذاره. یکی از عواملی که می‌تونه روی این نوع از طرحواره محرومیت هیجانی نقش داشته باشه، اینه که اگه کودک بالاجبار والدین مجبور شده باشه چیزی رو در میون بزاره و خودافشایی بکنه و از رو میلش نبوده باشه، ممکنه که دچار محرومیت از همدلی بشه.

در محرومیت از حمایت، فرد منبع قدرتی نداره که حمایتش کنه. کسی رو نداره که راهنماییش کنه و بهش مسیر رو نشون بده و بتونه به اون تکیه بکنه.

هر انسانی یک سری هیجانات داره و نیاز داره که توسط دیگران، این‌ها دیده بشه پذیرفته بشه و اعتبار داده بشه .اگر خانواده یا اشخاص دیگه به این هیجانات اعتبار ندن، فرد این حس رو داره که هیجاناتش برای دیگری مهم نیست.

نشانه‌های افراد با طرحواره محرومیت هیجانی چه هستند؟

• احساس تنهایی، غمگینی یا افسردگی داشتن
• دچار بیماری‌های روان تنی یا سایکوسماتیک شدن مانند بیماری‌های پوستی، ام اس، بیماری‌های خود ایمنی دیگر
• در سبک تسلیم این افراد سراغ کسایی می‌رن که هیجاناتشان رو نادیده بگیره.
• عدم ابراز تمایل به محبت و مهربونی و همدلی از جانب دیگران
• عدم درخواست از افراد مهم برای رفع نیازشون و سکوت پیشه کردن
• کمتر حرف زدن درباره خود و بیشتر شنونده بودن در ارتباط با دیگران
• پنهان کردن احساسات واقعی خود از دیگران و ابراز آن به صورت رفتار ناهمخوان؛ به عنوان مثال از دیگری ناراحته شروع می‌کنه به خشمگین رفتار کردن با او
• ممکنه گاهی دائم در حال حرف زدن باشه و این فرصت رو به دیگران نده که بخوان اون‌ها درباره خودشون حرف بزنن. این گفتن‌های مدام حاکی از اینه که این پیام رو بده که فرد مقابل تلاش کنه اون رو بهتر درک بکنه
• راحت نبودن در ارتباط صمیمی؛ چون تصورش این هستش که دیگران نمی‌تونن اونو درک بکنن پس برای چی وارد ارتباط بشه؟!
• گوش ندادن و شنونده خوب نبودن در ارتباط با افراد مقابل چون خودش در این تله هست و هیجاناتش اعتبار بخشی نشده، نمی‌تونه به هیجانات فرد مقابل هم اعتبار بده وبراش مهم نیست
• اعتیاد به کار یا سرگرم کردن خود با کارهای متفاوت برای اجتناب از روابط عاطفی

به طور کلی دو تا از مهمترین نشانه‌ها به این صورت هستش که افراد نیازشونو به بقیه نمیگن چون فکر می‌کنند که اگه بگن، اون‌ها نمی‌تونن نیازشو برآورده بکنن و بعد سرخورده می‌شه و به نوعی دست به اجتناب می‌زنه.

در نوع دیگه به این صورته که فرد فکر می‌کنه که تنها بودن مساوی با قوی بودنه و بی‌نیازی نسبت به دیگران را از خودش نشون میده و این رو به معنای قدرت می‌دونه. ممکنه این دیالوگ رو ازش بشنویم که بگه: «یه عقاب همیشه تنهاست»

سبک‌های مقابله‌ای طرحواره محرومیت هیجانی

همونطور که می‌دونید در هر طرحواره ۳ سبک مقابله ای تسلیم، اجتناب و جبران افراطی وجود داره. در طرحواره محرومیت هیجانی هم نحوه بروز این سبک‌ها به صورت زیر هست:

تسلیم: فرد سراغ کسایی میره که سرد و بی‌عاطفن و اینو به همه تعمیم میده. خودش  خواهان ارتباط سرد و بی عاطفه با اطرافیانه و اون‌ها رو هم تشویق می‌کنه که اینطور باهاش ادامه بدن.

اجتناب: از هر نوع رابطه نزدیک با کسی اجتناب می‌کنه.

جبران افراطی: در یک نوع فرد توقع و انتظار غیر واقع بینانه از دیگران داره که همش باید حاضر و پاسخگو باشند و هیچ وقتم از خدمات دیگران راضی نمی‌شه. انگار طرحواره استحقاق با این طرحواره همایند میشه و فرد فکر می‌کنه که همیشه حق با اونه و اون درست میگه و بقیه دارن اشتباه می‌کنن. در نوع دیگه از جبران افراطی، فرد برای حمله دست به تنهایی میزنه و بی‌نیازی رو نشونه قدرت می‌دونه.

ریشه‌های شکل‌گیری طرحواره محرومیت هیجانی

• داشتن مادر نامهربون و سردمهر که کودک رو به اندازه کافی بغل نکرده و اون رو در آغوش نگرفته.
• کودک احساس نمی‌کنه که از سوی افراد مهم زندگیش دوست داشته شده و ارزشمنده یا والدین وقت نذاشتن براش که این حس رو بهش انتقال بدن
• مادر اصلاً از نیازهای کودکش آگاه نبوده و همدلی با دنیای کودک براش سخت بوده و نتونسته با کودک ارتباط برقرار بکنه
• مادر نتونسته وقتی که کودک حالش بد بوده و بهش نیاز داشته اونو آروم بکنه یا تسکین بده
• والدین کودک رو راهنمایی نکردن یا در مواقعی که نیاز به تکیه‌گاه بوده، کنارش نبودن. ممکنه خودشون نتونسته باشن فعلاً مستقل بشن و قدرت نداشتن که بتونن بچه رو حمایت بکنن

علائم وجود طرحواره محرومیت هیجانی در روابط عاطفی و ازدواج

• فردی مدام از این گلایه داره که شریکش به حرفاش گوش نمیده و دائم حرف می‌زنه یا ممکنه که خودش این علائم رو نشون بده
• پرمشغله است و وقت کمی برای فرد مقابلش می‌ذاره
• خود فرد بیشتر از شریکش مایل به برقراری رابطه صمیمانه باشه
• وقتی سخت به شریک عاطفیش نیاز داره در کنارش نیست
• شریک عاطفیش نمی‌تونه احساس‌های اونو درک بکنه
• بیشتر اون نیازهای شریکش رو برآورده می‌کنه تا اینکه شریکش نیازهای اونو بتونه برآورده بکنه
• دائم شریک عاطفیش را به دلیل توجه ناکافی سرزنش می‌کنه

راهکارهای درمان طرحواره محرومیت هیجانی

مراجعه به تراپیست

یکی از راه هایی که می‌تونه در درمان طرحواره محرومیت هیجانی موثر باشه، مراجعه به تراپیست هست. تراپیست کمک میکنه که فرد بفهمه چطور این طرحواره در اون شکل گرفته و بعد به کمک همدیگه درمان رو شروع بکنن.

توجه به گذشته و درک احساس‌های محرومیت

بهتره که فرد به روابط فعلی و گذشته‌اش توجه بکنه و به دقت زیر نظر بگیره تا ببینه که کجا نیاز به محبت، همدلی یا راهنمایی داشته و اونو به خوبی لمس کرده و از جانب دیگران این نیازش ارضا نشده. کجا احساس کرده توی رابطه‌اش ممکنه که درک و دیده نشده باشه؟ این کار رو انجام میده برای اینکه الگوی حاکم بر روابطش رو بتونه بررسی بکنه و دستش بیاد که موانعی که باعث عدم تغییرش میشن چیه؟

حذف افراد سرد و بی مهر

عاملی که می‌تونه در تقویت این طرحواره نقش داشته باشه اینه که فرد میره سراغ دوستی و ارتباط با افراد سرد و بی مهر و جذب اون افراد می‌شه. بهتره که ارتباطش رو با این افراد تا جای ممکن قطع بکنه و به جاش اگه انسان خوب دید، نترسه و صمیمیت رو باهاش افزایش بده، نیازهاشو بگه و خودافشایی بیشتری داشته باشه.

از مقصر جلوه دادن افراد دست برداره

یکی از مواردی که باعث میشه فرد در صندلی قربانی بشینه، اینه که مدام مسئولیت خودش رو نمی‌بینه و اون رو فرافکنی می‌کنه به طرف دیگران و اون‌ها رو مقصر می‌دونه. گاهی ممکنه خودش مطابق پیش فرضش، رفتارهایی داشته باشه و در راستای اون حرکت بکنه و  دیگران رو ترغیب کنه مطابق اون رفتار کنن تا دست به تقویت پیش فرضش بزنه. در فرایند درمان، فرد نقش خودش رو می‌بینه و از پر توقع بودن دست برمیداره.

کلام آخر

در این مقاله از جوونه ما درباره طرحواره محرومیت هیجانی صحبت کردیم. اینکه طرحواره محرومیت هیجانی چیه؟ چه راهکارهایی برای درمانش وجود داره، نشانه‌هاش چیه و در روابط عاطفی و بین فردی چطور جلوه‌گر می‌شه.

 6Signs of Emotional Deprivation Schema

Understanding Emotional Deprivation Schema