خستگی کاذب

«همش احساس میکنم کسلم، بی حالم و خستم. دلم میخواد کار مفید کنم و زندگی پویاتری داشته باشم ولی نمیدونم چرا نمیشه. شاید کارو اینقدر تو ذهنم بزرگ میکنم که میگم ولش کن کی حوصلشو داره؟! گاهی حتی از خوابم میزنم که بخوام تکلیف مدرسه رو انجام بدم و این بیشتر باعث میشه احساس خستگی کنم. نمیدونم چی کنم، شما راهکاری دارید؟»

اگه این موضوع براتون آشناعه با ما همراه باشید چون تو این مقاله از جوونه می‌خوایم درباره خستگی کاذب صحبت کنیم.

 منظور از خستگی کاذب چیست؟

همه ما می‌دونیم که هر فردی یک میزان انرژی و توانی داره و از طرف یک سری کارها داره که قصد داره یا برنامه ریخته که انجامشون بده. اگه میزان فعالیت فرد با انرژی همخوان باشه یا بیشتر باشه میشه گفت خستگی امر طبیعی هست. اما چی می‌شه که گاهی فرد تو سیکل باطل خستگی می‌افته؟ حال و انرژی انجام دادن کاری رو نداره فرد و حتی می‌خواد شاید زندگی پویاتری داشته باشه ولی باز به همون حالت قبلی ادامه میده؟ به نظرتون علتش چی می‌تونه باشه؟

کجا خستگی کاذب رو باید جدی بگیریم؟

اگه خستگی کاذب شما با این علائم همراه بود خوب پزشک مراجعه بکنید تا چکاپ بشید.

• خواب آلودگی مزمن
• سردرد
• سرگیجه
• بی اشتهایی
• تاری در دید
• ضعف ماهیچه و درد در عضله‌ها
• اختلال در حافظه کوتاه مدت و کاری
• کوفتگی

علت‌های خستگی کاذب

دراینجا می‌خوایم به بعضی از علت‌های خستگی کاذب بپردازیم. بطور کلی این علتها میتونن به دو دسته روانی و جسمانی تقسیم بشن. این موارد عبارتند از:

عوامل روانی:

• اهمال کاری وکمال گرایی
• تروما
• فرسودگی شغلی و تحصیلی
• استرس و اضطراب زیاد
• اختلال‌های خواب و سایر اختلال‌های روانی

عوامل جسمانی:

• سبک زندگی ناسالم
• اسکرین‌ها
• بیماری‌های جسمانی
• مصرف داروی خاص

در ادامه هر کدوم رو توضیح دادیم براتون

اهمال کاری و کمال گرایی

فردی که کمال گرایی داره مثل اینه که سوار ماشینی شده و پدال گاز و ترمز رو همزمان با هم فشار می‌ده. در نتیجه مشخصه که فرد بعد از یه مدتی احساس خستگی کاذب داره. فردی که کمال گراعه اینطور فکر می‌کنه که نباید اشتباه کنه و صد خودشو تو انجام یه کاری بزاره.

در نتیجه این افراد ترس از خطا کردن دارند و همین ترس دامن می‌زنه به اینکه اضطراب زیادی رو متحمل بشن. اضطراب انجام کاری از اضطراب انجام ندادن اون کار برای افرادی که کمالگرا هستن، قابل تحمل پذیرتر هست. در نتیجه شروع می‌کنن به اهمال کاری کردن و پشت گوش انداختن یا در نهایت منجر به این میشه که دقیقه ۹۰ بخوان اون کارو انجام بدن. اگه این سیکل ادامه پیدا بکنه، به مرور احساس خستگی کاذب بهشون دست میده و افسردگی مزمن هم به دنبالش میاد‌.

فرد کمالگرا انقدر سخت می‌گیره که به مرور حیطه‌های فعالیتش کم میشه. اگه کاری می‌خواد بکنه دیگه رغبت نداره و احساس خستگی کاذب می‌کنه.

افراد کمال‌گرا اجازه استراحت به خودشون نمیدن. فکر می‌کنند که اگه استراحت بکنند، دیر میشه و عقب می‌افتند یا اگه استراحت بکنند، تنبل اند. این می‌تونه ریشه در طرحواره معیارهای سختگیرانه داشته باشه. در نتیجه از یه جا به بعد دیگه می‌برن و خسته می‌شن و ول می‌کنند. یا حتی این مدلین که اگه کاری باب میلشون پیش نره، ازش فاصله می‌گیرن و ممکنه نصف نیمه رها بکنن‌. این هم می‌تونه تو ایجاد احساس خستگی کاذب نقش داشته باشه.

افرادی که اهمال کار هستند و معمولاً کارها رو می‌ذارن دقیقه ۹۰ انجام میدن، علاوه بر اینکه در طول اون مدتی که کارو انجام نمیدن، ذهنشون درگیره بلکه اضطراب هم دارند و در نتیجه این ازشون انرژی می‌گیره و ممکنه که خستگی ذهنی ایجاد بکنه که منجر به خستگی کاذب بشه. همچنین چون این افراد کارشونو می‌ذارن دقیقه ۹۰ انجام میدن، ممکنه که برنامه‌شون به هم بریزه و مجبور باشن حجم زیادی از کارها رو با همدیگه هندل بکنن و این منجر به این میشه که احساس خستگی کاذب تشدید بشه.

تروما

وقتی فردی ترومایی رو پشت سر گذرونده، بعد از اون اتفاق مدام اون رو در ذهنش تکرار می‌کنه (انگار همین الان اتفاق داره می‌افته براش) در نتیجه بدن تو حالت آماده باش قرار می‌گیره و همش نگران اینه که نکنه مجدد آسیب ببینه از اون ناحیه یا ناحیه‌های دیگه. در ادامه تحریک پذیری فرد افزایش پیدا می‌کنه و انرژی فرد انگار مسدود میشه صرف محافظت از خودش و نمی‌تونه تو لحظه حال باشه و فرد نمی‌تونه کامل از انرژیش استفاده بکنه و همین می‌تونه تو ایجاد احساس خستگی کاذب نقش داشته باشه.

فرسودگی شغلی و فرسودگی تحصیلی

به نظر شما فرسودگی شغلی چه ربطی به احساس خستگی کاذب داره؟

کسی که دچار فرسودگی شغلیه اگه فرسودگیش رو درمان نکنه و جلوشو نگیره می‌تونه در آینده فرسودگیش منجر به افسردگی بشه. افراد، فرسودگی و افسردگی رو با هم اشتباه می‌گیرن( به دلیل اینکه شباهت کوچیک بینشون وجود داره) اما جالبه بدونیم مرز بین این دو چی هستش؟ وقتی فرسودگی اتفاق می‌افته (معمولاً ممکنه که کاری یا تحصیلی باشه) ما شاهد افت عملکرد تو اون حیطه ایم ولی افسردگی کلاً روی خلق فرد تاثیر می‌ذاره و همه ابعاد زندگی و عملکردشو تحت تاثیر قرار میده.

کسی که فرسودگی شغلی داره، رغبت نداره دیگه ادامه بده. وقتی فرد تو چنین شرایطی قرار داره، احساس خستگی کاذب می‌کنه، دیگه حوصله انجام اون کارو نداره و فکر می‌کنه وقت، زمان، انرژیش داره هدر میره و تو اون کاری که داره انجام میده، دیگه معنایی پیدا نمی‌کنه( علی رغم اینکه قبلاً ذوق و شوقشو داشت).

فرسودگی به مرور رخ میده و چیز یک شبه‌ نیست. حتی فرسودگی می‌تونه منجر به اختلال‌هایی در خواب بشه که اینم خستگی کاذب رو تقویت می‌کنه. پس بهتره که با یه تراپیست صحبت کنه فرد و بتونه زودتر به حال خوب دسترسی پیدا بکنه

فرسودگی تحصیلی هم وقتی که کرونا اومد، شدت گرفت. علائمش مثل فرسودگی شغلیه، فقط تو حیطه دانشگاه و کلاس و مدرسه و.. هست. خوبه که این افراد هم به مشاور مراجعه بکنند.

استرس و اضطراب زیاد

فردی که استرس و اضطراب زیادی رو متحمل می‌شه، منجر به این میشه که بدنشو تو حالت آماده باش قرار بده و  سطح زیادی از کورتیزول ترشح می‌شه و تحریک پذیری فرد افزایش پیدا می‌کنه. این میتونه در ایجاد احساس خستگی کاذب نقش داشته باشه.

وقتی که ما خودمونو توانمند نبینیم در کنار اومدن مسئله‌ای در آینده یا نمی‌دونیم چی پیش میاد و تحمل ابهام نداریم، ممکنه که میزان استرس و اضطرابمون افزایش پیدا بکنه. پس بهتره خورد خورد، پلن بچینیم و خودمونو برای آینده آماده بکنیم، مهارت‌های لازم رو تلاش بکنیم کسب بکنیم و در جلسات مشاوره شرکت بکنیم تا تحمل ابهاممون افزایش پیدا کنه.

اختلال ‌های خواب و سایر اختلال‌های روانی

وجود برخی از اختلال‌های خواب مثل کابوس، حمله خواب و… یا بعضی از اختلال‌های روانی مثل افسردگی می‌تونه روی احساس خستگی کاذب نقش داشته باشه. به عنوان مثال در افسردگی، خلق فرد پایینه و حوصله انجام کاری نداره و طبیعیه که احساس خستگی کاذب داشته باشه. یک نوع دیگه از افسردگی هست که بهش افسردگی پایدار میگن. فردی که این نوع از افسردگی رو داره کلاً خلقش پایین هست و حوصله و انگیزه انجام خیلی از فعالیت‌ها رو نداره. حداقل مدت زمان برای تشخیص این اختلال دو سال به بالا هست ولی شدت بروز علائم در این نوع از افسردگی اساسی کمتره.

سبک زندگی ناسالم

برای داشتن سبک زندگی سالم نیازه که به چند نکته توجه بکنیم تا بتونیم با کمک این روش‌ها احساس خستگی کاذب مون رو کاهش بدیم. لازمه که این نکته رو بدونیم که اگه سبک زندگی ما سالم نباشه می‌تونه تاثیر عکس داشته باشه و احساس خستگی کاذب رو در ما تولید یا تقویت کنه.

اگر فرد آب به اندازه کافی ننوشه می‌تونه در ایجاد خستگی کاذب نقش داشته باشه. ورزش نکردن هم عاملی برای تقویت احساس خستگی کاذب هست. سه برهه سی دقیقه ای تحرک داشتن و ورزش کردن در هفته بهتره که باشه چون ترشح هورمون‌های شادی بخش رو در بدن افزایش میده و این می‌تونه در کاهش احساس خستگی کاذب نقش داشته باشه.

خوردن غذاهای ناسالم یکی دیگه از عوامل تقویت کننده احساس خستگی هست. فرد باید تلاش کنه تا جایی که می‌تونه از خوردن غذاهای چرب و فست فودی پرهیز بکنه و تا جای ممکن غذاهای سالم مصرف بکنه. میزان مصرف پروتئینش خوب باشه  و میزان مصرف شکلات‌ها و شیرینی‌ها رو کاهش بده و همه طبقات غذایی رو در برنامه‌اش بگنجونه . همچنین تا جایی که می‌تونه از مصرف الکل دوری بکنه چون می‌تونه بر روی خواب و مغز اثر داشته باشه و احساس خستگی رو افزایش بده.

در مصرف ویتامین‌ها هم تا جای ممکن باید افراد توجه لازم رو بکنند. چون اگه ویتامین‌ها در بدن ما کم باشه منجر به احساس خستگی کاذب در ما می‌شه. ویتامین‌ها از دو طریق تامین میشن: مصرف غذا و قرص و مکمل.

در غذا، افراد باید تلاش بکنند برنامه غذایی مناسب داشته باشند و اگر از طریق قرص قراره تامین بشه، مصرف مکمل رو در برنامشون قرار بدن. افراد می‌تونن از طریق چکاپ و انجام آزمایش از سطح ویتامین‌های خود و سلامتی خود آگاه بشن . اگه ویتامین‌های B12، D، منیزیم، پتاسیم، روی و آهن در بدن کم باشه منجر به احساس خستگی کاذب می‌شه.

نکته: افرادی که رژیم غذایی می‌گیرند فکر می‌کنند که با نخوردن می‌تونن تناسب اندام پیدا بکنن در حالی که اگه رژیم غذایی اصولی نباشه و سالم و درست نباشه و به ویژه اینکه سرخود باشه، ممکنه که احساس خستگی کاذب رو بیشتر بکنه، افراد خسته بشن و بدن انرژی لازم رو برای فعالیت نداشته باشه. بهتره که حتماً با متخصص تغذیه مشورت بکنید، همراه با اینکه تحرک بدنی و به اندازه کافی هم داشته باشید.

اسکرین‌ها

امروزه با توجه به اینکه در عصر دیجیتال زندگی می‌کنیم، اگه بلد نباشیم که چطور مرز بزاریم، اسکرین‌ها به شدت برروی سلامتی و میزان انرژی ما اثر می‌ذارن و منجر به احساس خستگی کاذب میشن. به نظرتون چطوری این اتفاق رخ میده؟

بیاید با هم به تاثیر استفاده از اسکرین در اول روز و در آخر شب بپردازیم. وقتی که از اسکرین‌ها در اول روز استفاده می‌کنیم و اول صبح چشامونو باز می‌کنیم سمت گوشی میریم، مثل اینه که مغزمون هنوز آمادگی مواجهه با دنیای بیرون رو نداره و یهو میندازیمش تو دنیای بیرون و می‌بریمش رو سطح خیلی هوشیار و اجازه نمی‌دیم خودش روند طبیعیشو طی بکنه تا به سطح هوشیاری برسه ( که معمولاً بعد از یک الی دو ساعت از بیدار شدن به این سطح ورود پیدا می‌کنه).

در نتیجه سطح اضطراب زیادی ناخودآگاه به مغز وارد میشه و تلاش می‌کنه تمرکزشو بذاره رو دنیای بیرون و حفاظت از خودش و بدن در حالت آماده باش قرار می‌گیره. اگه بدن زیاد در حالت آماده باش باشه و تحریک پذیریش بالا بره، میزان استرس هم بالطبع بالا میره و فرد فریز میشه و ممکنه همش حس کنه که از جامعه و دیگران عقبه. در نتیجه ی این سیکل معیوب، احساس خستگی کاذب رخ میده و در طولانی مدت ممکنه که فرض به نوعی افسردگی مزمن نیز مبتلا بشه.

استفاده از اسکرین‌ها در آخر شب اینطور اثر داره که هورمون ملاتونین که هورمون خواب هستش، وقتی ترشح میشه که نور زیاد نباشه یا فرد تو محیط خیلی روشن قرار نگرفته باشه. اما صفحه گوشی خیلی روشنه و در نتیجه اجازه نمیده که سیگنال خواب به مغز برسه. در نتیجه خواب به تعویق انداخته میشه و در نهایت فرد خواب باکیفیتی رو تجربه نمی‌کنه و می‌تونه در کسل شدن و احساس خستگی کاذب اینگونه نقش داشته باشه.

بیماری‌های جسمانی

بیماری‌هایی مثل لوسمی، بیماری‌های کلیوی که با رنگ پریدگی همراهه، نارسایی کبدی، مشکلات قلبی، ام اس، کم خونی، مشکلات تیروئید به ویژه تیروئید کم کار، دیابت و سندروم خستگی مزمن می‌تونن در ایجاد احساس خستگی کاذب نقش داشته باشند.

نکته : علائم کم کاری تیروئید شبیه به افسردگی می‌تونه باشه. در نتیجه بهتره که فرد وقتی احساس خستگی می‌کنه اول به پزشک مراجعه بکنه و چکاپ بشه تا از سلامت خودش در برهه اول اطمینان کسب بکنه.

مصرف داروی خاص

این داروها عبارتند از:

• داروهای ضد حساسیت مثل سیتریزین یا آنتی هیستامین
• داروهای خواب یا آرامبخش که می‌تونن بدن رو شل کنند که منجر به کسلی و احساس خستگی کاذب می‌شه
• مصرف داروهای ضد اضطراب چون واکنش نسبت به محرک را کم می‌کنن، فرد بیشتر احساس خستگی کاذب می‌کنه
• داروهای ضد افسردگی هم می‌تونه منجر به احساس خستگی بشه

کدام نوع از خستگی‌ها طبیعی هستند؟

یک سری خستگی های طبیعی وجود دارد. بخشی از آن را در ابتدای متن بیان کردیم. بنظرتون دیگه در چه مواردی احساس خستگی امری طبیعی و عادیه؟

عوامل دیگری که موجب خستگی طبیعی میشوند عبارتند از: خستگی در دورهPMS در خانم ها ، IMSدر آقایون و خستگی در دوره بارداری. علت این نوع خستگی‌ها ناشی از تغییرات هورمونی هست.

کلام آخر

تو این مقاله از جوونه در رابطه با این صحبت کردیم که کجا احساس خستگی می‌تونه طبیعی باشه و کجا خستگی کاذب هست. همچنین به این پرداختیم که خستگی کاذب می‌تونه چه منشا‌های روانی و جسمانی داشته باشه. بهتره که اول چکاپ بدید تا از سلامت جسمانی مطمئن بشید. اگه احساس خستگی ناشی از وضعیت جسمانی نیست و ناشی از وضعیت روانیه، بهتره که حتماً به تراپیست مراجعه بکنید و برای درمان اقدام بکنید تا به کمک اون بتونید سبک زندگی پویاتری داشته باشید.

شما میتوانید برای اطلاعات بیشتر در این حوزه به منابع زیر مراجعه کنید:

Montessori Method -Learning Through False Fatigue

What is false fatigue in Montessori