6 نشانه کودک والد بودن چیست؟
نویسنده: جوونه
تاریخ: 15 مهر 1403
آیا شما فردی هستین که از کودکی مسئولیتهای زیادی روی دوشتون بوده و مراقبت از والدین یا بقیه خواهر و برادرها به عهده شما بوده؟ گاها از نیازها و خواسته هاتون میزدید تا مراقب دیگران باشین و حال اونا رو خوب کنین؟ الان که بزرگ شدین مسئولیتهای زیادی رو متحمل شدین و از خودتون غافل شدین؟
کودک والد چه کسیست؟
اصطلاح کودک والد مفهومی در نظریه‌های روانشناسی هست که به روابط ناسالم یا ناپایدار بین والدین و فرزندان اشاره دار و حاکی از اینه که سبک تربیتی والدین به اندازه کافی خوب نبوده . در کودک والد، کودک به دلیل شرایط خاص، فشار روانی یا نبود توازن نقش‌ها، به جای اینکه نقش یک کودک رو داشته باشه، مجبوره برای بقا نقش والد رو بر عهده بگیره و مسئولیت‌هایی رو بر دوش میگیره که معمولاً برای سن و توانایی‌های اون مناسب نیست.
کودک والد به کودکی گفته میشه که در اون به دلیل شرایط خاص خانوادگی و محیطی، کودک مجبور به برعهده گرفتن نقش‌های والدینی و بزرگسالی میشه و مسئولیت‌هایی رو به عهده می‌گیرد که به طور معمول برای سن و توانایی‌های او مناسب نیست. این پدیده کودک والدی زمانی اتفاق می‌افته که والدین یا مراقبان اصلی قادر به انجام وظایف معمول خود نباشند و یا به دلایلی (مثل مشکلات روانی، بیماری، اعتیاد، طلاق، یا عدم بلوغ شخصیتی) از کودک انتظار میره که جایگاه یک بزرگسال رو در خانواده پر کنه.
به عبارتی کودک والد یعنی کودکی که نقش والد رو به عهده میگیره و مسئول مراقبت از والدین یا حتی سایر خواهر و برادرهاش رو به عهده میگیره.
مثال‌هایی از کودک والد
کودک والدی در شرایط و خانواده‌های مختلف میتونه مصادیق متفاوتی داشته باشه. در اینجا به چند مورد از اینها میپردازیم:
مراقبت از والد بیمار
فرض کنید در خانواده‌ای، مادر دچار افسردگی شدید هست و نمی‌تونه از خود یا فرزندان دیگه به خوبی مراقبت کند. دختر ۱۰ ساله خانواده مجبور هست صبح‌ها زودتر از بقیه بیدار بشه، صبحانه آماده کند و کارهای خانه رو انجام بده. حتی ممکنه سعی کند مادرش رو آرام کنه و اونو به خوابیدن تشویق کنه. این دختر نقش یک مادر را برای اعضای خانواده برعهده گرفته و درگیر کودک والدی هست.
گوش دادن به مشکلات زناشویی والدین
کودکی که مجبور هست به عنوان “سنگ صبور” والدین عمل کنه و گوش شنوا اونها باشه. مثلاً، پسری ۱۲ ساله که مادرش راجع به مشکلات با پدر خانواده یا تنش‌های زناشویی باهاش صحبت میکنه و از اون می‌خواد تا راهکار بده و یا حتی از اون حمایت عاطفی کنه و تو دعواها طرف اونو بگیره. این کودک به جای آنکه فرزند باشد، تبدیل به مشاور و همدم والد شده و مجبوره بزرگتر از سنش رفتار بکنه و درگیر پدیده کودک والد شده.
کودکی که باید نقش سرپرست رو ایفا کند
در خانواده‌ای که پدر و مادر هر دو معتاد هستند، فرزند ۱۴ ساله مسئول رسیدگی به خواهر یا برادر کوچک‌تر میشه. او باید برایشان غذا تهیه کنه، به آن‌ها کمک کنه که تکالیف مدرسه‌شون رو انجام بدن و حتی در مواردی کار کنه تا مخارج ضروری خانه تأمین بشه. این کودک مانند یک سرپرست رفتار میکنه و مسئولیت‌هایی فراتر از سن و توانش بر دوش اوست درنتیجه واضحا نقش کودک والد رو ایفا میکنه.
کودک در نقش میانجی‌گر و آرام‌کننده
کودکی که باید جلوی دعواها و درگیری‌های بین والدین رو بگیره. مثلاً، دختری ۸ ساله که هربار صدای دعوای پدر و مادرش رو می‌شنوه، به اتاقشان میره و سعی می‌کند آن‌ها رو آرام بکنه یا حرف‌های هر کدوم رو توجیه کنه تا تنش کاهش پیدا کنه. این کودک به جای تجربه کودکی طبیعی، به یک میانجی‌گر عاطفی در خانواده تبدیل میشه و درگیر مثلث سازی میشه و به کودک والد تبدیل میشه.
احساس گناه به خاطر مشکلات والدین
در خانواده‌ای که پدر به دلیل بیکاری و… دچار افسردگی شده، فرزند ممکنه احساس کنه که مسئول شادی و خوشحالی پدرش هست. او سعی میکنه کارهای اضافی انجام بده، پدرش رو به بازی دعوت کنه و در مدرسه نمرات عالی بگیره تا پدرش رو خوشحال کنه. این تلاش‌ها از احساس گناه و مسئولیت نابه‌جا نسبت به وضعیت والد سرچشمه میگیره.
فرزند در نقش تصمیم‌گیرنده
در برخی خانواده‌ها، به خصوص در فرهنگ‌های خاص، کودک بزرگتر مجبور به تصمیم‌گیری درباره مسائل خانوادگی می‌شود. مثلاً، در خانواده‌ای مهاجر، پسر ۱۳ ساله‌ای که زبان کشور مقصد رو بهتر از والدینش بلد هست، در تمامی مسائل مربوط به ادارات، مدرسه و ارتباطات خارجی تصمیم‌گیرنده هست. والدین از اون می‌خوان که نامه‌ها رو بخونه، مشکلات رو توضیح بده و حتی راه‌حل ارائه بده و اینطوری کودک درگیر نقش کودک والدی میشه.
این مثال‌ها نشون میده که چگونه کودکان درگیر مسئولیتهای سنگین میشن و به جای تجربه کودکی، باید نقش‌هایی رو مثل کودک والد ایفا کنن که متناسب با سن و توانایی‌های اونها نیست. این امر میتونه تأثیرات روانی، عاطفی و رفتاری منفی بر روی اونها داشته باشه و در آینده به مشکلات جدی‌تری منجر بشه.
ویژگی‌ها و نشانه‌های کودک والد
در اینجا به اختصار به برخی از ویژگی های کودکی که نقش کودک والد داره، میپردازیم:
مسئولیت‌پذیری زودهنگام
کودک در نقش کودک والد در سنین پایین احساس مسئولیت میکنه و ممکن هست مجبور بشه کارهایی انجام بده که معمولاً در حیطه وظایف والدینش هست.
حمایت عاطفی والدین
کودک کودک والد به جای اینکه از والدین خود حمایت عاطفی دریافت کنه و به نیازهاش رسیدگی بشه، به منبع حمایتی آن‌ها تبدیل میشه. این موضوع میتونه شامل گوش دادن به مشکلات والدین، همدلی بیش از حد یا دادن مشاوره به اونها باشه.
نگرانی و اضطراب (اختلالهای اضطرایی)
چون کودک در نقش کودک والد در مواجهه با مشکلات و مسئولیتهای سنگین قرار میگیره، ممکنه دچار نگرانی و اضطراب زیادی بشه و گاها دچار اختلالهای اضطرابی بشه.
نقش مراقبت‌کننده
کودکی که درگیر کودک والدی هست به جای اینکه خودش مورد حمایت و مراقبت باشه، تبدیل به مراقب و حتی محافظ والدین یا خواهر و برادرهای کوچک‌تر خود میشه.
کنار گذاشتن نیازهای خود
کودکان کودک والد اغلب نیازها و خواسته‌های کودکانه خود رو نادیده می‌گیرن و احساسات خود رو سرکوب می‌کنند تا بتوانند نقش جدید خود رو ایفا کنند.
احساس گناه و اضطراب
این کودکان کودک والد ممکن هست در صورت ناتوانی در حل مشکلات خانواده، احساس گناه و شرمساری داشته باشن و بار عاطفی زیادی رو تحمل کنند.
عوامل ایجاد کننده کودک والد
در اینجا میخواییم به مهم ترین علت های پدیده کودک والدی بپردازیم:
والدین ناتوان یا دچار مشکل
در برخی موارد، والدین به دلیل مشکلات روحی، جسمی یا اجتماعی قادر به ایفای نقش خود نیستند. این مشکلات می‌تواند شامل بیماری‌های جسمی یا روانی، سوءمصرف مواد، یا افسردگی باشه و بیشترین آسیب رو به کودک در نقش کودک والد وارد میکنه. به عنوان مثال اگه والدی خودش هنوز به بلوغ نرسیده باشه و صلاحیت حمایت از کودک رو نداشته باشه میتونه آسیب بسیار زیاده به کودک وارد کنه و کودک تکیه گاهش رو از دست میده.
خانواده‌های تک والد
در این شرایط، کودک ممکن هست مجبور بشه به دلیل نبود یک والد، نقش حمایتی بیشتری در خانواده فعلی ایفا بکنه. همچنین این اتفاق و به عهده گرفتن نقش کودک والد میتونه زمانی باشه که والدی فوت میکنه و خانواده نابسامان میشه و کودک هم نوعی احساس دین میکنه.
طلاق یا جدایی
بعد از جدایی یا طلاق والدین، کودک ممکن هست برای پر کردن جای خالی والد غایب یا تسکین والد آسیب‌دیده نقش حمایتی بیشتری بپذیره و کودک والد بشه. اگه والد دیگه از این امر آگاه نباشه یا فرزند رو در این راستا تشویق کنه منجر به آسیب عمیق در روان فرد میشه.
خانواده‌های پرجمعیت و والدین کودک‌گونه (Immature Parents)
کودک والدی در والدینی که به دلایلی مانند بلوغ عاطفی ناکافی، خود نیازمند مراقبت و توجه هستن و به جای ایفای نقش والدینی، از کودک می‌خوان تا نقش حامی و مراقب رو براشون بازی کنه و کودک والد بشه یا تو خانواده های پرجمعیت از فرزندان بزرگتر انتظار میره تا از بچه های کوچیکتر مراقبت کنن و برای اونها والد باشن، دیده میشه.
کاهش کودکی و بازی: این کودکان فرصت کافی برای کودکی، بازی و لذت بردن از فعالیت‌های متناسب با سن خود را ندارند.
استقلال زودهنگام: کودکان کودک والد معمولاً زودتر از هم‌سن و سالان خود احساس استقلال میکنن، اما این استقلال زودرس ممکن هست همراه با استرس و فشار باشه.
عزت نفس آسیب دیده : احساس مسئولیت بیش از حد در کودک والد میتونه منجر به احساس ناکافی بودن و از دست دادن عزت نفس بشه .
مشکلات در روابط آینده: در بزرگسالی، این افراد ممکنه دچار مشکلاتی در روابط خود بشن چون عادت به نقش مراقبتی و کنترل‌گری داشتن و در برابر دریافت حمایت و محبت مقاومت میکنن.
دچار افسردگی و اختلالهای اضطرابی شدن: بدلیل اینکه فرد کودک والد فشار زیادی رو تجربه میکنه و تو ذهنش پر از ابهام و عدم قطعیت و قابل پیش بینی نبودن هست ممکنه به مرور زمان دچار اختلال افسردگی و اضطراب بشه.
در دام اعتیاد افتادن: فرد کودک والد ممکنه در ادامه زندگی برای کاهش فشار بر روی خودش سمت خودآرام بخش های منفک شده مثل الکل، روانگردان و… بشه تا برای مدت کوتاهی احساس بی حسی و حال خوب رو تجربه کنه.
فرسودگی عاطفی: چون این افراد از سنین پایین عادت به مراقبت و حمایت از دیگران داشته‌اند، ممکن هست در بزرگسالی به سرعت دچار خستگی و فرسودگی عاطفی بشن.
طرحواره‌های مرتبط با کودک والد
اگر فردی درگیر کودک والدی باشه احتمال اینکه به این طرحواره دچار بشه هم در اون وجود داره:
طرحواره ایثار (Self-Sacrifice)
فردی که کودک والد باشه در ادامه زندگی احساس میکنه که برای رفع نیازهای دیگران مسئول هست و باید نیازهای خودشو کنار بذاره. این کودکان ممکن هست در بزرگسالی همواره دیگران رو در اولویت قرار بدن، به دیگران کمک کنن و برای نیازهای خود احساس گناه کنن.
مثال: کودکی که برای خوشحال کردن مادر افسرده خود، دائم در حال مراقبت از اوست و نیازهای خودش روسرکوب میکنه.
طرحواره معیارهای سرسختانه (Unrelenting Standards)
افراد در نقش کودک والد برای اینکه لحظه ای بتونن توجه والد رو به سمت خودشون جلب کنن ممکنه به موفقیت بچسبن. در بزرگسالی ممکنه در این طرحواره اینطور بنظر برسن که اگه در انجام وظایف و مسئولیت‌هایشون کامل و بی‌نقص نباشن، والدینشون از آن‌ها راضی نخواهند بود. در نتیجه، تلاش می‌کنند همیشه بیش از حد توانشان مسئولیت‌پذیر و سخت‌کوش باشند.
مثال: کودکی که به دلیل عدم حضور والدین مجبور هست همزمان هم از خواهران و برادران کوچکترش مراقبت کنه، هم تکالیف مدرسه‌اش رو بدون هیچ نقصی انجام بده.
طرحواره وابستگی/بی‌کفایتی (Dependence/Incompetence)
این طرحواره در دیگران ممکنه وجود داشته باشه به این صورت که کودک والد احساس میکنه دیگران برای بقا و زندگی به او وابسته هستند و بدون حضور او نمی‌توانند از خود مراقبت کنند.
مثال: کودکی که به دلیل عدم توانایی والدین در حل مشکلات خود، همیشه نقش حلال مشکلات رو بازی میکنه و معتقد هست که اگر او در کنار والدینش نباشه، اونها از هم خواهند پاشید.
طرحواره رهاشدگی/بی‌ثباتی (Abandonment/Instability)
فرد کودک والد از دوران کودکی یاد میگیره که افراد مهم در زندگی اونها ناپایدار هستن و ممکن هست به زودی از اونها جدا بشن. برای جلوگیری از این رهاشدگی، اونها تلاش می‌کنند نقش مراقب یا حامی والدین رو بازی کنند تا والدینشان رو حفظ کنند.
مثال: کودکی که مدام سعی می‌کند نیازهای پدر یا مادر خود رو رفع کند، چون می‌ترسه اگر نتونه این کار رو انجام بده، والدش اونو ترک میکنه.
راهکارهای مقابله و درمان کودک والد
آگاهی والدین
والدین باید آگاه باشن که هرگونه فشار و مسئولیت بیش از حد برای کودک میتونه پیامدهای منفی داشته باشه و منجر به ایفا نقش کودک والد بشه.همچنینی بهتره که قبل از فرزندآوری حتما خودشون نزد درمانگر مراجعه کنن و اگه خودشون مساله ای دارن حل بکنن. بهتره که درکلاس های فرزندپروری شرکت کنن و از اصول تربیتی صحیح آگاه باشن.
مراجعه به تراپیست
اگه این افراد کودک والد در دوره بزرگسالی هستن بهتره که به تراپیست مراجعه کنن تا مسالشون رو حل کنن و زخم روانیشون رو التیام ببخشن و بقیه عمرشون رو اینطوری زندگی نکنن. اگر هم در دوره کودکی هستن بهتره با مراجعه به مراجع ذی ربط از کمک هایی بهره مند بشن.
ایجاد توازن نقش‌ها
والدین باید تلاش کنند تا مرزهاو نقش‌ها رو بازتعریف کرده و مسئولیت‌ها رو به گونه‌ای تقسیم کنن که کودک فرصت کافی برای کودکی داشته باشه و درگیر کودک والدی نشه همچنین به این نکته باید توجه داشته باشن که هر شخصی در حد خودش باید مسئولیت قبول کنه و حتی مسئولیت فردی بر روی دوش دیگری نباشه. همچنینی اگه تعداد فرزندها زیاد باشه قرار نیست مسئولیت مراقبت و رسیدگی به کوچکترها به عهده فرزندهای بزرگتر باشه.
حمایت‌های اجتماعی
در صورت نیاز، کودک در نقش کودک والد باید از حمایت‌های اجتماعی و سازمانی مانند مشاوران مدرسه، مددکاران اجتماعی یا گروه‌های حمایتی بهره بگیره.
شناخت و درمان چنین حالاتی نیازمند همکاری والدین، متخصصان و نهادهای حمایتی هست تا کودک والد بتونه به رشد سالم و طبیعی خودش ادامه بده.
کلام آخر
ما در این مقاله از جوونه به کودک در نقش کودک والد پرداختیم، علتها و پیامدهای کودک والد را بیان کردیم و راهکارهایی رو برای درمان و مقابله با کودک والد بیان کردیم.
برای اطلاعات بیشتر درباره این موضوع میتونید به منابع زیر مراجعه کنید:
بلوار میرداماد، خیابان شاه نظری، کوچه ابن سینا، پلاک ۲، فضای کار اشتراکی ماجرا
