طرحواره رهاشدگی
نویسنده: جوونه
تاریخ: 5 آذر 1402
شما هم از آن دست افرادی هستید که روابط ناشادی دارند و مدام نگران آن هستند که تنها بمانند؟ برخی افراد همیشه نگران ادامۀ روابط خود هستند و تمایل دارند تا شریک زندگی، مدام آن‌ها را از بودن در کنارشان مطمئن کند و با هر چالشی دچار اضطراب تنها شدن می‌شوند. این افراد یا باید مدام با شریک زندگی خود در ارتباط باشند یا با هر کوتاهی تصور می‌کنند که پایان رابطه نزدیک است.
اگر شما هم ازاین‌دست افراد هستید ممکن است دچار طرحواره رهاشدگی باشید و اکنون وقت آن است که از شر این چارچوب ذهنی رها شوید.
برای اینکه بتوانید بر مشکلات خود در زندگی پیروز شوید، قطعاً نیاز است تا با افرادی مشورت کنید که تخصص و تجربۀ کافی در این زمینه دارند و می‌توانند به شما کمک کنند تا با دیدی جدید، همۀ زوایای زندگی خود را بررسی کرده یا از نو بسازید. جوونه متخصص این مسیر است و می‌تواند تا انتهای مسیر در کنار شما باشد. با ادامه مقاله همراه باشید!
طرحواره چیست؟
برای اینکه بدانید طرحواره رهاشدگی دقیقاً چیست و چه می‌کند، لازم است تا بدانید طرحواره به‌خودی‌خود چه مفهومی دارد. منظور از طرحواره در واقع موضوع یا الگویی گسترده است که شامل خاطرات، احساسات هیجانی و احساسات فیزیکی می‌شود. این موضوع گسترده در ارتباط با خود فرد و دامنۀ روابطش با دیگران است و برای کل عمر مورداستفاده قرار میگیرد. در بسیاری از مواقع این طرحواره‌ها می‌توانند باعث شوند فرد احساس ناراحتی کرده یا روابطش با دیگران درگیر چالش‌های بسیار زیادی شود.
برای درک بهتر باید بدانید که همۀ انسان‌ها نیازهای اولیه‌ای دارند که شامل دل‌بستگی ایمن، خودمختاری، احساس شایستگی، احساس هویت، آزادی بیان، خودانگیختگی و توانایی کنترل رفتار می‌شود. زمانی که این نیازها در فرد برآورده نمی‌شود در او احساسی عاطفی، هیجانی یا رفتاری رخ می‌دهد یا در بدن او واکنشی فیزیکی ایجاد می‌شود. غذا ندادن به کودک گرسنه، علاوه بر اینکه حس اضطراب و نادیده شدن را در فرد ایجاد می‌کند، پاسخ بدنی گرسنگی و گاه دل‌درد را به همراه دارد.
این عوامل می‌تواند موجب شکل‌گیری یک طرحواره در فرد شود و در نتیجه فرد، دنیا را با این طرحواره تطبیق خواهد داد. او از اکنون به بعد بر اساس این طرحواره به دنیا پاسخ می‌دهد و اگر بتواند آن را درک کند متوجه خط سیر طرز تفکر یا پاسخ خود خواهد شد. در ضمن می‌تواند روابط خود با دیگران را نیز تنظیم کند.
طرحواره رهاشدگی چیست؟
جف یانگ روانشناس معروف، مبدع طرحواره رهاشدگی است و عقیده دارد افراد با این مشکلات، دچار این اختلال هستند. به عقیدۀ جف یانگ، افرادی که به این اختلال مبتلا هستند، دچار مشکل اعتماد به افراد مهم و حمایتگر زندگی خود هستند. آن‌ها یا به این افراد اعتماد ندارند یا اعتماد آن‌ها ثباتی ندارد و مدام از صفر به صد رسیده و باز برمی‌گردد.
علاوه بر این، افراد مبتلا به این مشکل خود نیز قابل‌اعتماد نیستند و نمی‌توانند حمایت عاطفی و ارتباط مؤثری را با شریک زندگی خود برقرار کنند و رفتارهایی غیرقابل پیش‌بینی دارند. بر این اساس یا به‌سرعت دچار طغیان و خشم می‌شوند، یا در روابط خود حضوری نامرتب دارند، یا شریک زندگی خود را به نفع فرد سومی که تصور می‌کنند بهتر است ترک خواهند کرد.
طرحواره طردشدگی می‌تواند در بزرگ‌سالی فرد را دچار مشکلات بسیار زیادی کند. آن‌ها با احساساتی مانند نزدیکی بیش از حد به شریک خود، حس حسادت بیش‌ازحد یا در دسترس نبودن فرد مقابل را آزار می‌دهند. حتی برخی افراد مدام شریک زندگی خود را مورد آزمایش قرار می‌دهند تا بتوانند به خود اطمینان دهند که طرف مقابل به آن‌ها پایبند است. درهرحال این افراد می‌توانند رابطه و شریک زندگی خود را با مشکلات زیادی روبه‌رو کنند.
علت اصلی طرحواره رهاشدگی از کجا ناشی می‌شود؟
دلیل اصلی وجود طرحواره رهاشدگی به کودکی این افراد باز می‌گردد. این افراد در کودکی با مراقبانی زندگی کرده‌اند که افرادی غیرقابل پیش‌بینی بوده‌اند. آن‌ها در دوران اولیۀ زندگی خود یا نادیده گرفته شده‌اند یا تنهایی زیادی را تجربه کرده‌اند؛ به همین دلیل این طرحواره را در ذهن خود پرورش داده‌اند. اغلب افرادی که والدین آن‌ها پس از جدایی مدام درگیر فعالیت‌های شغلی بوده‌اند و تماس زیادی با آن‌ها نداشته‌اند، یا کسانی که تجربۀ مرگ یکی از والدین را داشته‌اند، کاندید اصلی طرحواره طردشدگی هستند.
مراقبانی که به‌اندازۀ کافی حمایت، ارتباط و محافظت از فرزندان خود را اولویت قرار نداده‌اند، شانس ابتلای فرزندان خود به این اختلال را چند برابر کرده‌اند. این والدین یا نیازهایی را برآورده کرده‌اند که سازگار با کودک نبوده است یا مدام در فرزند پروری اشتباه کرده‌اند. بسیاری از موارد نیز از کودکان خود غافل شده‌اند.
البته قطعاً والدین چنین تصمیمی ندارند و عوامل مختلفی مانند استرس مزمن، عدم کنترل خشم یا بیماری‌ها و اختلالات روانی موجب بروز این رفتار شده است. با این حال به هر دلیلی رفتار آنان موجب بروز چنین اختلالی در فرزندان شده است.
نشانه‌های طرحواره رهاشدگی
چه کسانی به طرحواره طردشدگی مبتلا هستند؟ کدام نشانه‌ها می‌تواند به شما نشان دهد که خودتان یا شریک زندگی‌تان از این اختلال رنج می‌برند؟ این افراد اغلب سبک دل‌بستگی اضطرابی دارند و اغلب نگران این هستند که دیگران آن‌ها را ترک کنند. آن‌ها وقت و انرژی زیادی را صرف این می‌کنند که بتوانند بر محیط اطراف و افراد مهم زندگی خود نظارت داشته باشند. به این ترتیب می‌توانند هرگونه علامتی که نشان‌دهندۀ ترک باشد را شناسایی کرده و برای مقابله با آن اقدام کنند.
این افراد اغلب به‌جای اینکه بر رابطۀ خود تمرکز کنند، سناریوهای فاجعه‌آمیز در ذهن خود می‌سازند و بر آن تمرکز دارند. با این وجود علائم در کودکان و بزرگسالان متفاوت است:
علائم طرحواره طردشدگی در کودکان
کودکان نمی‌توانند مانند بزرگسالان احساسات خود را تنظیم کنند و در نتیجه علائمی متفاوت از بزرگسالان را از خود بروز می‌دهند. آن‌ها وقتی دچار این طرحواره شوند، رفتارهایی که از خود بروز می‌دهند برای بزرگسالان بسیار ناامیدکننده است. آن‌ها وقتی احساس کنند که مراقبان، آنان را ترک کرده‌اند علائم دل‌تنگی بیش‌ازحد یا اضطراب را نشان می‌دهند و در دوران مدرسه به دلیل همین علائم نمی‌توانند بر روی درس تمرکز کافی داشته باشند.
علائم طرحواره طردشدگی در بزرگسالان
درست است که بزرگسالان بهتر می‌توانند احساسات خود را کنترل کنند؛ اما فردی که دچار طرحواره رهاشدگی است چسبنده، کنترل‌گر و حسود است. آن‌ها اغلب دچار وسواس هستند و نمی‌توانند به‌خوبی تمرکز کنند. اعتماد به نفس در این افراد بسیار کم است و اغلب تصور می‌کنند حتماً دارای نقصی هستند که همه آنان را ترک می‌کنند. در نتیجه، بیشتر تلاش می‌کنند تا دیگران را از خود راضی نگه دارند. این افراد به‌صورت کلی دارای 6 نشانۀ زیر هستند:
- چون عقیده دارند که عشق پایدار نیست، یا وارد رابطه نمی‌شوند یا در صورت ورود به رابطه، ناامیدانه عمل می‌کنند.
- اغلب تصور می‌کنند کسی نیست که به آن‌ها اهمیت بدهد.
- وقتی کسی آنان را ترک می‌کند چنان دچار تناقض می‌شوند که حتی اگر مقصر آن‌ها بوده‌اند در پی دلجویی برنمی‌آیند.
- مدام در پی یافتن نشانه‌ای برای ترک شدن هستند.
- وقتی از فرد موردنظر برای مدت کمی خبری نباشد مدام مضطرب می‌شوند.
- اگر کسی درست به آنان پاسخ ندهد، عصبانی شده و واکنش غیرمنتظره‌ای نشان می‌دهند.
چگونه طرحواره رهاشدگی را درمان کنیم؟
نکتۀ مهم در زمینۀ طرحواره رهاشدگی آن است که بدانید طرحواره رهاشدگی اغلب با اختلالات دیگری مانند طرحواره‌های انقیاد یا مشکلات دل‌بستگی همراه است و به همین دلیل درمان آن می‌تواند نیاز به زمان بیشتری داشته باشد. برای این درمان باید بر تجربیات اولیۀ دورۀ کودکی تمرکز کرد و به تغییر طرحواره‌های ناسازگار با کمک طرحواره درمانی اقدام کنید. با این حال بهتر است خود فرد هم اقداماتی انجام دهد که عبارت است از:
1- تمایلات خود را بهتر بشناسید: فراموش نکنید اگر متوجه شده‌اید که از این اختلال رنج می‌برید، تمایل خود به فاجعه سازی را بشناسید و سعی کنید با دیدن اولین نشانه‌ها، به خود هشدار دهید که نباید از آن فاجعه بسازید. حتی اگر شک و تردید در دل شما وجود داشته باشد، باز هم سعی کنید به دنبال شواهد منطقی باشید که نشان دهد هیچ فاجعه‌ای در حال رخ دادن نیست.
2- ذهن آگاهی را تمرین کنید: ممکن است شما اضطراب زیادی را تجربه کنید، در نتیجه لازم است تا سعی کنید بر ذهن خود تسلط داشته باشید. به همین دلیل از روش‌های تکمیلی استفاده کنید تا بتوانید این علائم را کاهش دهید. تمرین‌های مراقبه یا ذهن آگاهی می‌تواند به شما در این راه کمک شایانی کند.
3- از دریافت درمان حرفه‌ای غافل نشوید: به یاد داشته باشید که هرگز نمی‌توانید در این مسیر به‌سادگی و به‌تنهایی گام بردارید. برای این کار لازم است از فردی که در این مسیر تجربه و تخصص لازم دارد کمک بگیرید تا بتوانید با موفقیت و با دید جدید با این مشکلات کنار بیایید.
4- با گذشته خود کنار بیایید: قبول کنید که گذشتۀ سختی را پشت سر گذاشته‌اید. حتی شاید نتوانید دقیقاً ثابت کنید که در کودکی تنها مانده‌اید؛ اما این طرحواره وجود دارد و با قبول آن می‌توانید ساده‌تر با مشکل کنار بیایید.
مشاور چه کمکی به شما خواهد کرد؟
مشاور چه کمکی می‌تواند برای درمان طرحواره رهاشدگی به شما کند؟ او تلاش می‌کند تا مشکلات دوران کودکی شما را بررسی کرده و آن‌ها را التیام بخشد. مشاور باید تا نیازهایی از شما که در کودکی برآورده نشده است را به بهترین شکل ممکن درمان کند. آنچه در طرحواره درمانی وجود دارد این است که مشاور بتواند هم طرحواره ناسازگار را درمان کند و هم به‌صورت هم‌زمان بخش بزرگ‌سال سالم شما را ایجاد کند تا بتواند از بخش آسیب‌دیده حمایت و پشتیبانی کند.
به عبارت دیگر علاوه بر حل مشکلات قبلی باید روش‌های سالم‌تری برای مقابله با مشکلات یاد بگیرید تا در مواقع ضروری بتوانید با مشکل پیش‌آمده کنار بیایید. لازم است مهارت‌هایی یاد بگیرید که حتی اگر عزیزی را از دست دادید بتوانید به‌سرعت به شرایط سالم خود بازگردید.
چند نکته در مسیر درمان طرحواره طردشدگی
پس از اینکه به کمک مشاور در مسیر درست درمان طرحواره رهاشدگی قرار گرفته‌اید، کسی که باید بیشترین تلاش را کند شما هستید. برای این کار باید به محرک‌ها توجه کنید تا بدانید چه عواملی باعث می‌شود تا شما در موقعیت اضطراب قرار بگیرید. شناخت این محرک‌ها می‌تواند به شما کمک کند در هنگام مواجهه با آن کمتر دچار حس اضطراب شوید.
از طرف دیگر نشانه‌های رفتاری خود را نیز شناسایی کنید. دقت کنید وقتی احساسات بر شما غلبه می‌کند چه رفتاری از خود بروز می‌دهید. این رفتارها می‌تواند رابطۀ شما را بیشتر به سمت جدایی پیش ببرد؛ همچنین سعی کنید توانایی‌های خود را بشناسید و بر آن‌ها تأکید کنید تا عزت‌نفس خود را افزایش دهید. به این ترتیب می‌توانید مطمئن باشید که لایق ترک شدن نیستید.
در نهایت نیز سعی کنید تا حالات و احساسات خود را ردیابی کنید. دفتری بردارید و آن‌ها را بنویسید. سپس سعی کنید آن را برای خود بخوانید. سعی کنید حس دلجویی و مهربانی داشته باشید. برای خود یادداشتی بنویسید و به خود یادآوری کنید که ارزش شما بیشتر از آنی است که تصور می‌کنید. سپس وقتی در حال تجربۀ احساسات منفی هستید آن را بخوانید. برای خود بنویسید که بهترین دوست شما، خودتان هستید و همیشه در کنار خودتان خواهید بود. بدانید هرگز تنها نیستید و یک من قوی همیشه کنار شما ایستاده است. در نهایت نیز تلاش کنید به خود سخت نگیرید و اجازه دهید زندگی راحت از کنار شما بگذرد.
کلام آخر
کودکی یکی از مهم‌ترین بخش‌‌های زندگی هر فردی است که می‌تواند تمام آیندۀ او را تحت تأثیر قرار دهد. مراقبان اولیه یا والدین نیز بیشترین تأثیر را در این راه دارند و هر غفلت آنان می‌تواند به‌مثابه از بین رفتن کل زندگی فرزندانشان تمام شود. ما در این مقاله به یکی از مهم‌ترین ردپاهای اختلالات دوران کودکی در بزرگ‌سالی پرداخته‌ایم که توصیه می‌کنیم یک‌بار دیگر با دقت آن را بخوانید.
طرحواره رهاشدگی که در این مقاله به آن پرداختیم می‌تواند زندگی شما و شریک زندگی‌تان را دستخوش چالش‌های بسیاری کند. اگر به این مشکل دچار هستید سعی کنید آن را در اسرع وقت درمان کنید. درمانگران جوونه با بیشترین تجربه می‌توانند به شما در این مسیر کمک کنند و در کنار شما باشند تا بتوانید روزهای خوش را تجربه کنید.
همچنین برای مطالعه بیشتر در مورد طرحواره رهاشدگی به منابع زیر (انگلیسی زبان) مراجعه کنید:
