آشنایی با خصوصیات هر طرحواره در رابطه

«چون همسرم گفته دیگه این لباس رو نپوش، منم نمیپوشم»

«اگه شوهرم نیاد نمیتونم تنهایی برم دکتر»

همسرم منو دوست نداره، نیازهامو نمیبینه و بهشون توجه نمیکنه»

اگه این دیالوگها براتون آشناس، پس با ما همراه باشید چون میخواییم درباره طرحواره در رابطه صحبت کنیم.

آیا می‌دونید الان چه طرحواره‌ای دارید و نگرانید که در رابطه عاطفی چطور رفتار خواهید کرد؟ اگه می‌خواید بدونید که اشخاص با هر طرحواره در رابطه عاطفی چطور رفتار می‌کنند، این مقاله از جوونه رو از دست ندید.

اهمیت طرحواره در ازدواج و رابطه

می‌دونیم که طرحواره‌ها عینکی هست که هر شخص به چشم می‌زنه و دنیا و خودش رو از اون زاویه می‌بینه. این طرحواره‌ها در صورت اینکه درمان نشن می‌تونن بر روی انتخاب همسر بر حسب نوع سبک مقابله‌ای اثر بذارند و سیکل باطلی رو برای شخص به همراه داشته باشند.

در نتیجه بهترین راه برای خروج و درمان طرحواره پی بردن به ویژگی‌ها و سبک مقابله ای هر شخص در طرحواره و مراجعه به تراپیسته.  از این نظر طرحواره اهمیت پیدا می‌کنه که می‌تونه زندگی زناشویی و ازدواج ما رو تحت تاثیر قرار بده و اینطور نیستش که فقط محدود به یک حیطه باشه. به همین دلیله که باید برای درمان طرحواره در رابطه اقدام بکنیم.

پیامدهای عدم درمان طرحواره

طرحواره  نه تنها بر روی خود شخص اثر میذاره، بلکه بر روی همسر و حتی در ادامه بر روی اطرافیان و فرزندش هم می‌تونه اثر داشته باشه. به طور کلی وجود طرحواره در رابطه منجر به کاهش کیفیت زندگی میشه، فرد در ارتباطات زناشوییش به مشکل می‌خوره، منجر به بروز اختلافات بیشتر میان زوجین می‌شه و رضایت، شادکامی در زندگی رو کاهش میده، فرسایش در رابطه رو افزایش میده، ممکنه که زوجین تو سیکل معیوب گیر بیفتند و در نتیجه فاصله میان اون‌ها بیشتر بشه و منجر به طلاق عاطفی یا گاهاً طلاق می‌شه، منجر به کلافگی در همسر میشه، تاثیر معیوب بر روی سبک فرزند پروری داره.

علاوه بر اینکه طرحواره می‌تونه بر روی سایر حیطه‌های زندگی هم مثل شغل، ارتباطات اجتماعی و غیره اثر بذاره، فرد کمتر در لحظه بودن و لذت از زندگی رو تجربه می‌کنه. هر طرحواره می‌تونه پیامدهای منفی بر روی خود شخص داشته باشه اما به طور کلی طرحواره‌ها در صورت درمان نشدن می‌تونن منجر به اختلال اضطراب، افسردگی یا بیماری‌های روان تنی بشن. همچنین بعضی از طرحواره‌ها می‌تونن با هم همپوشانی داشته باشند و زمینه رو برای به وجود آمدن طرحواره دیگه فراهم بکنند.

تاثیر طرحواره در رابطه

دراینجا به اختصار به برخی از ویژگی های هر طرحواره در رابطه میپردازیم:

 طرحواره محرومیت هیجانی

تاثیر این طرحواره در رابطه به این صورته که فرد به دلیل اینکه از محبت، همدلی یا حمایت محروم مونده، اینطور احساس میکنه که هیچ وقت همسرش نمی‌تونه اونو درک بکنه و هیجاناتش برای همسرش مهم نیست. ممکنه که مدام از این شکایت داشته باشه که تنهاعه و همسرش بهش بها نمیده و محبت نمی‌کنه یا نمی‌تونه حمایتش بکنه و همدل باشه باهاش.

این افراد توی رابطه اگه نیازی هم به محبت، مهربونی و همدلی داشته باشند، هیچ وقت بیان نمی‌کنن. معمولاً توی ارتباط احساساتشونو نمیگن، خود ابرازی ندارن و بیشتر شنونده هستن. ممکنه گاهی تلاش‌های بسیار زیادی بکنه برای اینکه بخواد با طرحواره در رابطه مقابله بکنه و نمودش میشه فردی که از نظر همسرش خیلی پر توقع هست.

البته گاهی خواسته‌های این‌ها  واقعا بسیار زیاد هست. ممکنه به دلیل اینکه خودشون درک نشدن، اصلاً گوش به حرف‌های شخص مقابل  و همسرشون ندن و نتونن اون‌ها رو درک بکنن و به هیجاناتشون اعتبار بدن.

اگه نیاز این دسته از افراد با طرحواره محرومیت هیجانی که پر توقع هستن، برآورده نشه مدام دیگران و اطرافیان رو سرزنش می‌کنند و اینجوری تلاش می‌کنند که خودشونو آروم بکنن. در واقع میشه گفت ممکنه که این طرحواره با طرحواره استحقاق همپوشانی داشته باشه. جالبه بدونیم که هر چقدر این‌ افراد بیشتر تلاش بکنند که به نیازهاشون اعتبار ببخشند، مثل این هستش که تشنشونه و آب دریای شور می‌خورن تا تشنگیشون رفع بششه. در نتیجه باید حتماً به روان درمانگر مراجعه بکنند تا عمیقاً مسئله‌شون حل بشه.

طرحواره انزوا اجتماعی

تاثیر این طرحواره در رابطه نیاز به بررسی عمیقتر داره. بیایید با یک مثال بیشتر این طرحواره رو توضیح بدم: ممکنه که شخص احساس بکنه که توی جمع‌های خانواده همسرش  یا در برخورد همسرش نسبت با دیگران، متوجه  متفاوت بودنش از حیطه منفی بشه و این تفاوتش منجر به این میشه که احساس شرم رو تجربه بکنه و فکر بکنه که بهتره که کناره‌گیری بکنه و بیشتر تو خودش میره و اینجوری ممکنه که طرحواره در رابطه خودشو نشون بده.

به عنوان مثال اگه واسطه اینکه همسرش فرق گذاشته باشه بین اون و خواهرش یا مادرش و فرد از کودکی هم زمینه این رو داشته باشه که دیده نشده باشه و احساس بکنه که متفاوته، این طرحواره در رابطه بعداً به وجود میاد و پر رنگ میشه.

گاهاً پیش میاد که اگه خانواده‌های همسرها با همدیگه در یک سطح نباشند یا یک عیبی تو خانواده یکی از طرفین وجود داشته ( به عنوان مثال پدر یکی از طرفین در دام اعتیاد افتاده باشه یا فرزند خانواده طلاق باشه) ممکنه که شخص به واسطه اون اتفاق در خانواده همسرش شرمی رو تجربه کنه و احساس بکنه که متفاوته و طرحواره انزوای اجتماعی به وجود بیاد‌.

طرحواره بی‌هویتی یا خویشتن تحول نیافته

نمود اینن طرحواره در رابطه به این صورته که فرد از خودش، شخصیت مستقل نداره و به نوعی هویتش رو به همسرش گره می‌زنه. انگار از خودش هیچ عقیده، اندیشه، علایقی نداره و هرچی که همسرش بگه، برای اون هم همین صدق می‌کنه. به عنوان مثال حتی بیرون که میره نمیدونه چه غذا یا نوشیدنی رو انتخاب بکنه و همسرش باید براش تصمیم بگیره. همسر این شخص باید دائم در دسترسش باشه یا جلوی چشمش باشه.

این افراد بدون حضور همسرشون احساس پوچی، بی‌هویتی و بی‌هدفی می‌کنند و بسیار مسئولیت گریز هستن. در نتیجه کل بار مسئولیت به عهده یک شخص می‌افته. خرید و نظافت و مراقبت از فرزند و… یک طرف، اینکه همسرش هم مثل کودکیه که باید ازش مراقبت کنه یک طرف و همه اینها فشار زیادی به فرد وارد میکنه. به عنوان مثال اگه شخص مقابل نباشه این فرد نمی‌دونه که چی بپوشه، چه کاریو باید انجام بده یا اون کارو چطور باید انجام بده؟ چه چیزی یا چه لباسی بهش میاد و موارد مشابه این.

طرحواره شکست

تاثیر این طرحواره در رابطه رو به دو صورت میشه بررسی کرد: در قبل ازدواج فردی که طرحواره شکست داره چون نگران اینه که نکنه ازدواجی داشته باشه و  به شکست منجر بشه در راستای ازدواج گامی برنمیدارن. افرادی هم که ازدواج کردن، تاثیر طرحواره در رابطه به این صورته که مدام نگران این هستند و اضطراب این رو دارند که نکنه این رابطه خوبی که الان دارند منجر به شکست و جدایی بشه و حالشون بدتر بشه.

اون‌ها مدام ممکنه که توی رابطه خودشونو با بقیه مقایسه بکنن یا اینطور فکر بکنند که بقیه ازدواج موفقی داشتند در حالی که این افراد ازدواج موفقی نداشتند. گاهاً ممکنه حتی دست به رفتارهایی بزنند که پیش فرضشون تایید بشه و رابطه رو به سمتی ببره که منجر به شکست یا طلاق بشه.

طرحواره وابستگی بی‌کفایتی

افرادی که طرحواره وابستگی بی‌کفایتی دارند  با این طرحواره در رابطه اینطور برخورد میکنن که خودشونو درمانده می‌بینن و نمی‌تونن به تنهایی و بدون کمک همسرشون کاری رو انجام بدن. در واقع این طرحواره از دو بعد تشکیل شده: بی‌کفایتی و ناتوانی؛ یعنی فرد اعتمادی به تصمیماتش نداره، ترس از تغییر یا کار چالشی داره، ترس از نظر دادن درباره مسئله‌ای داره.

بعد دیگه این طرحواره وابستگی هست؛ یعنی چون بی‌کفایتی رو تجربه کرده، به همسر وابسته می‌شه تا از تنهایی رها بشه. معمولاً در رابطه اینگونه عمل می‌کنند که حتماً نیاز دارند همسرشون باشه تا بهش بگن چیکار کنه؟ چیکار نکنه و خودش نمی‌دونه سبک زندگیش چیه؟ به عنوان مثال نمی‌تونه تنهایی بره خرید یا صرفاً خوش بگذرونه و حتماً باید همسر باشه تا به کمک اون بتونن برن خرید یا لباسیو انتخاب کنه. این افراد وقتی می‌خوان کاریو بکنن مدام تایید دیگران و همسرشونو می‌گیرن و این تایید براشون اهمیت زیادی داره.

طرحواره استحقاق

کسی که طرحواره استحقاق رو داره در رابطه اینطور فکر می‌کنه که اون همیشه درست میگه، حق با اونه، اون از همسرش بالاتر هست، هر چیزی که میگه دیگران و همسرش بهتره که گوش بدن، خودش رو ارزشمندتر و بالاتر از همسرش می‌دونه، خواسته‌هاش رو در اولویت میذاره، حتماً همسرش مطابق میل اون باید رفتار بکنه( یعنی حتماً اون طور که اون میگه باید همسرش یه کاری انجام بده یا اونطور که اون دوست داره لباس بپوشه و اونطور که اون دوست داره رفتار بکنه).

در قبالش فردی که این طرحواره در رابطه داره این حقو به دیگران نمیده که اونها هم خواسته هایی داشته باشن و بخواد خودش  گاهی از خود گذشتگی بکنه و انعطاف نشون بده و مطابق میل اون‌ها رفتار بکنه. این اشخاص توانایی همدلی با دیگران رو ندارند و نمی‌تونن خودشون جای اونا بزارن و درک بکنن.

طرحواره خویشتن داری ناکافی

افرادی که طرحواره خویشتن‌داری ناکافی دارند ممکنه که در زندگی مشترک تحمل خستگی و ناکامی رو نداشته باشن، خود انضباطیشون بسیار کم باشه، توانایی کنترل تکانه و هیجان رو نداشته باشند. نتیجه در شرایط سخت زندگی و موقعی که بحران و هیجان منفی وجود داره، همسرشون  نمی‌تونه بهشون تکیه بکنه یا اعتماد بکنه.

موقع تنش افراد با این طرحواره در رابطه ممکنه که خیلی به هم بریزن و همسرشون مدام باید بهشون آرامش بده و در هیجانشون تعادل برقرار کنه. این افراد معمولاً ناراحتی، افسردگی و خشمگینی زیادی رو تجربه می‌کنند و تا جای ممکن از مسئولیت پذیری و چالش جدید فرار می‌کنند و دامنه هیجاناتشون محدوده.

ممکنه که در مواجهه با سختی‌های زندگی تکانشگر بشن، بیش از حد هیجان‌های منفی و خشم رو از خودشون نشون بدن، آشفته بشن، حواس پرت بشن و از روی عصبانیت یا خشم دست به رفتارهای تکانشی بزنند مثلاً چیزیو پرت کنن و بشکونن یا دست بزن داشته باشن.

طرحواره خود قربانیگری یا ایثار

یکی از طرحواره های شایع در رابطه طرحواره ایثار هست. فرد با این طرحواره در رابطه اینطور رفتار میکنه که برای خودش ارزش کمتری قائله و به همسر خیلی احترام می‌ذاره و فرمان زندگیشو دست همسرش میده و اجازه میده به خودش که هر بدرفتاری رو تحمل بکنه. گاها حتی فرد فکر میکنه که اگه در مقابل بدرفتاری ها بایسته به همسرش بی احترامی کرده و عذاب وجدان میگیره.

فرد با این طرحواره در رابطه با همسرش، خودشو نمیبینه و فقط به همسرش توجه می‌کنه و فقط وقتی از همسرش تایید دریافت می‌کنه، احساس می‌کنه که انسان خوبی هست. به عنوان مثال تلاش می‌کنه غذاهایی که همسرش دوست داره رو بپزه ولی غذایی که خودش دوست داره رو برای خودش نمی‌پزه. اجازه می‌ده همسرش فیلمی که دوست داره، ببینه ولی از خواسته خودش مدام می‌گذره و اجازه نمیده که فیلم مورد علاقه خودشو ببینه و این چرخه نه یک بار بلکه مدام ادامه داره.

اون فکر می‌کنه که لیاقت ابراز خواسته و نیاز رو نداره و مهم اینه که همسرش خوشحال باشه.

طرحواره گوش به زنگی آسیب پذیری

فرد با این رحواره در رابطه مدام انتظار اینو دارند که خطری براشون به وجود بیاد، چیزیو از دست بدن، از خونش دزدی بشه، با همسرش در سرازیری بی‌پولی و ورشکستگی بیفتن و… به طور کلی ناامنی خاصی رو این اشخاص تجربه می‌کنند و مادام انتظار دارند که یه اتفاق بد و ناگواری رخ بده.

طرحواره منفی نگری یا بدبینی

اشخاص در این طرحواره در رابطه عینک بدبینی به چشم می‌زنند و یاد می‌گیرن برای اینکه جلوی یه اتفاق بد رو بگیرن تا آسیب کمتری به خودشون وارد بشه، مدام گوش به زنگ باشن. این اشخاص معمولاً توی ارتباط  نیمه خالی لیوانو می‌بینن و مدام چیزهایی که ندارن رو می‌بینن. مدام ویژگی‌های منفی افراد و همسرشونو گوشزد می‌کنند و در نظر می‌گیرند.

حتی ممکنه که تصورشون نسبت به خودشون منفی و بد باشه و فکر بکنن که اگه یه لکه رو لباسشون بریزه، کلاً آدم نخواستنی و شلخته و به درد نخوری ان. در نتیجه خطای شناختی همه یا هیچ تو این افراد بسیار زیاده.

طرحواره تنبیه

افرادی که طرحواره تنبیه دارن در رابطه اینطوراند که معیار خیلی سختگیرانه دارند و اگه خودشون و همسرشون مطابق اون معیار پیش نره لایق تنبیهن.  قضاوت و سرزنشگری در اونها به شدت بالاعه. اهمیتشون به اینه که کار باید درست و مطابق الگو پیش بره در غیر این صورت باید فرد یا خودشون مجازات بشه و اصلاً شرایط شخص رو در نظر نمی‌گیرن. به عنوان مثال اگه ساعت ۸ قرار داشته باشند و شخص ۵ دقیقه دیر بکنه، خطای همه یا هیچ دارن و شخص مقابل رو تنبیه می‌کنند و ممکنه که قرار لغو کنند و دیگه حاضر نباشند که اونو ببینن.

طرحواره پذیرش جویی یا جلب توجه

اشخاص در این طرحواره در رابطه  مدام نگران این هستن که مردم درباره‌شون چی فکر می‌کنند و خواسته‌ها، علایق و ارزش‌های خود و همسرشون رو نادیده می‌گیرن و فرمون زندگیشون مبنی بر اینه که کارایی بکنن که مورد تایید مردمه و مردم دوست دارن. اونها اصلاً نگاه نمی‌کنن که خودشون و همسرشون چه چیزیو دوست دارن و ممکنه که از خواسته‌های خود و همسرشون بگذرن برای اینکه بتونن جلب توجه یا تایید و پذیرش بگیرن.

طرحواره بی‌اعتمادی و بدرفتاری

در این طرحواره در رابطه فرد نمی‌تونه به همسرش اعتماد کنه، فکر می‌کنه که پشت هر رفتارش منظوری داره و یه روزی بالاخره دستش رو میشه که قصد آسیب به اون رو داشته. اون مدام فکر می‌کنه همسرش ممکنه ازش سوء استفاده بکنه و اجازه میده که حتی باهاش بدرفتاری بشه که پیش فرضش تایید بشه.

طرحواره اطاعت

فرد در این طرحواره در رابطه با همسرش اینگونه هست که نیازها و خواسته‌ها و احساسات خودش مهم نیست براش و مدام به دیگران اهمیت میده و به همسرش بها میده و خواسته‌های اون رو مورد توجه قرار میده. تفاوت طرحواره  اطاعت در رابطه با  طرحواره ایثار در اینه که این اشخاص در طرحواره اطاعت از روی نارضایتی تن به خواسته‌های همسر یا دیگران میدن و نسبت به خودشون خشمگینن چون نمی‌تونن نه بگن به اون‌ها و اگه نه بگن احساس می‌کنن که ارزشمند نیستند.

اگه خواسته‌های اون‌ها رو تو اولویت قرار ندن، احساس می‌کنند که ارزششون کمه در نتیجه ممکنه که خشم توی این اشخاص خیلی پررنگ باشه. به عنوان مثال یه عالمه کار می‌کنه برای شخص مقابل و تو ذهنش انتظار جبران داره ولی شخص مقابل جبران نمی‌کنه و اون وقت یه جایی این افراد خشمشون منفجر میشه و ممکنه که دست به رفتارهای تکانشی بزنند یا شخصو بلاک بکنن و ارتباطشونو قطع بکنن و… . درحالی که فرد در طرحواره ایثار خشم نداره و از روی رضایت این کارو میکنه.

طرحواره معیارهای سختگیرانه

فرد در این طرحواره در رابطه یک سری معیارهای خیلی سختگیرانه که فراتر از حد استاندارده رو در نظر گرفته و نمی‌خواد که معمولی باشه و معمولی بودن براش عیبه. در نتیجه در ازدواج این اشخاص ممکنه که اینطور به نظر برسند که یا آمادگی اینو ندارن که بتونن تو رابطه موفق باشند چون در حال حاضر همه چیشون کامل نیست یا کسیو پیدا نمی‌کنند که ۱۰۰ درصد اونی که می‌خوان، باشه.  ممکنه که جذب افرادی بشن که مثل خودشونن یعنی خیلی دقیق و اتو کشیدن و هیجان رو از زندگیشون حذف کردن، خیلی سختگیر و ایده‌آل نگرند.

این اشخاص جذب انسان‌های معمولی نمی‌شن. ممکنه جذب افرادی بشن که بی‌نظم و شلختن ولی این‌ها بتونن بر روی اون سلطه داشته باشند که خط و مشی بدن بهشون. معمولا این افراد انسان‌های کمالگرایی هستند.

طرحواره بازداری هیجانی

در این طرحواره فرد می‌دونه که چه هیجان‌هایی رو داره یا چه احساس‌هایی رو تجربه می‌کنه ولی اون رو با همسرش در میون نمی‌ذاره یا بازگو نمی‌کنه. یعنی از درون داره منفجر میشه و حالش بده ولی هیچ چیزی از بیرون نشون نمیده یا با همسرش در میون نمی‌ذاره. تلاش می‌کنه که خیلی منطقی به نظر برسه اما در درون احساساتی داره.

چون یک جایی در گذشته ناامنی رو تجربه کرده وقتی احساسشو بروز داده، الان نمی‌خواد که دوباره اون احساس ناامنیه و حس شرم بالا بیاد. معمولاً از رابطه صمیمی اجتناب می‌کنن و ترجیح میدن ارتباطی نگیرن تا مجبور باشن خواسته‌ها و نیازهاشون دوباره دیده نشه و بازداری رو تجربه بکنند که منجر به یاس بشه.

طرحواره نقص و شرم

فرد در این طرحواره در رابطه فکر میکنه سزاوار این نیست که باهاش خوب رفتار بشه. فکرش اینه به اندازه کافی خوب نیست پس باید شرمنده باشه. در نتیجه خودشو لایق این نمی‌دونه که اصلاً بخواد ارتباطی با دیگران شکل بده و سمت رابطه ای بره یا اگه کسی ازش خوشش بیاد تعجب می‌کنه و اینطور فکر می‌کنه که من چی دارم که اون از من خوشش اومده؟.

درمان طرحواره در رابطه

بهتره که قبل از اینکه به خودتون برچسب بزنید، حتماً قبل از ازدواج به زوج درمانگر مراجعه بکنید تا با گرفتن تست‌ها و مصاحبه‌هایی ببینه که آیا به درد همدیگه می‌خورید یا خیر؟

اما اگه همسری دارید و ازدواج کردید و دیدید که هر کدوم از این ویژگی‌های رفتاری در طرحواره ها رو داره، به زوج درمانگر مراجعه بکنید یا خودتون هم به مشاور فردی مراجعه بکنید تا بهتر بتونید همسرتون و ویژگی‌هاشو بشناسید و بهتر بتونید با همدیگه تعامل بکنید و بدونید که چطور با هم از پس رابطه بر بیاید و اونو به سمت بهتر شدن ببرید.

اگه خودتون مبتلا به یکی از این طرحواره‌ها هستید، توصیه میشه که حتماً به طرحواره درمانگر مراجعه بکنید و تا زمانی که سنتون بالاتر نرفته طرحواره‌تونو درمان بکنید چون بعضی از طرحواره‌ها با گذشت زمان سخت‌تر درمان می‌شن و علاوه بر اون هرچی بیشتر از عدم درمانش بگذره بیشتر می‌تونه بر روی سایر ابعاد زندگی تاثیر بذاره.

پس درمان طرحواره در رابطه ضروریه تا بتونید ازدواج درست‌تر و مناسب‌تری داشته باشید و از زندگیتون لذت بیشتری رو ببرید. در درمان بعضی از این طرحواره‌ها نیازه که دارو در کنارش مصرف بشه.

کلام آخر

ما در این مقاله از جوانه در رابطه با این صحبت کردیم که طرحواره در رابطه‌ چیه و طرحواره ها چه اثری می‌تونن تو رابطه عاطفی داشته باشند و به چه صورت نمود پیدا میکنه و برای درمان باید چه کرد.

برای اطلاع بیشتر درباره طرحواره در رابطه میتونید منابع زیر رو مطالعه کنید:

Schema-Focused Relationship Problems

Schemas and Relationships