طرحواره بی‌اعتمادی و بدرفتاری
نویسنده: جوونه
تاریخ: 29 اسفند 1402
آیا شما این‌گونه هستید که در ارتباطاتتان مدام فکر می‌کنید و انتظار دارید دیگران به شما صدمه بزنند؟ یا در این هراس به سر می‌برید که سر شما کلاه بگذارند، به شما دروغ بگویند، رودست بخورید، تحقیر شوید، به شما آسیبی وارد شود و در نهایت دیگران از شما به هر نحوی که شده سوءاستفاده بکنند؟ آیا به دیگران اجازه نمی‌دهید با شما صمیمی شوند مبادا بخواهند از طریق آن، آسیبی به شما وارد کنند و از شما سوءاستفاده کنند؟ اگر پاسختان به هر یک از این موارد مثبت است، پس با ما همراه باشید زیرا می‌خواهیم درباره طرحواره بی‌اعتمادی و بدرفتاری صحبت کنیم.
طرحواره بی‌اعتمادی و بدرفتاری چیست؟
ما برحسب تجربیات و محیط تربیتی، ممکن است انواع طرحواره ها را در خود پرورش دهیم. اگر فردی طرحواره بی‌اعتمادی را داشته باشد، مدام انتظار دارد که در روابطش دیگران به او صدمه یا آسیبی وارد بکنند، از او سوءاستفاده کنند و یا به هر نحوی که شده با او بدرفتاری بکنند. این بدرفتاری می‌تواند انواع متفاوتی داشته باشد. مانند:
- بدرفتاری جسمی: کتک‌زدن و…
- بدرفتاری جنسی: تجاوز به فرد
- بدرفتاری کلامی: تحقیر، توهین و…
اگر در دام تله زندگی بی‌اعتمادی و بدرفتاری افتاده باشید، برای اینکه از خودتان حفاظت کنید، پشت دیوار بی‌اعتمادی سنگر می‌گیرید و به دیگران اجازه نمی‌دهید که به شما نزدیک شوند و بخواهند با شما صمیمی شوند؛ زیرا از این می‌ترسید که نکند بخواهند از شما سوءاستفاده کنند. شما در طرحواره بی‌اعتمادی و بدرفتاری نسبت به نیت دیگران مشکوک و بدگمان هستید و بدترین سناریوها را در ذهنتان پرورش می‌دهید به عبارتی دچار تحریف‌های شناختی می‌شوید و حتی اگر یک انسانی واقعاً قصد و نیتش خوبی‌کردن باشد، مشکوک می‌شوید که نکند کاسه‌ای زیر نیم‌کاسه باشد؛ در نتیجه رابطه شما با دیگران سطحی و تظاهرآمیز است.
مهم‌ترین چیزی که در طرحواره بی‌اعتمادی و بدرفتاری دیده می‌شود، مفهوم عدم اعتماد است. این افراد عینکی که به چشم دارند و جهان و دیگران را با آن می‌بینند؛ از جنس بی‌اعتمادی است. یعنی چون دیگران قرار است خطرناک باشند و از او سوءاستفاده بکنند؛ در نتیجه اصلاً نمی‌توانند به کسی حتی به افراد نزدیکشان اعتماد کنند.
فردی که در طرحواره بی‌اعتمادی است، هر لحظه ممکن است وقتی با فردی آشنا می‌شود منتظر اتفاق بد باشد که از جانب او برایش رخ دهد. به‌طورکلی افرادی که تله زندگی بدرفتاری دارند، ممکن است حالت خلقی ثابتی نداشته باشند. بلافاصله آشفته شوند و این آشفتگی را به‌صورت گریه، خشم و انواع متفاوت دیگری از رفتار نشان دهند و دیگران از رفتار آنها تعجب می‌کنند.
نکته مهمی که باید به آن توجه بکنیم این است که افراد در طرحواره بی‌اعتمادی و بدرفتاری فکر می‌کنند که دیگران عمداً می‌خواهند با نزدیک‌شدن به آنها از آنها سوءاستفاده بکنند یا سرشان کلاه بگذارند و این سوءاستفاده‌کردن همان‌طور که در بالا اشاره کردیم، می‌تواند به‌صورت جنسی، جسمی و کلامی باشد. اگر فردی در کودکی نیاز به امنیت بنیادینش که یکی از نیازهای اساسی فرد برای رشد است، در حد استاندارد در دوران نوزادی برآورده نشده باشد، ممکن است طرحواره بی‌اعتمادی و بدرفتاری در او شکل بگیرد.
نشانه‌های طرحواره بی‌اعتمادی و بدرفتاری در روابط بین‌فردی چیست؟
- احساس می‌کنید دیگران از شما سوءاستفاده می‌کنند، حتی زمانی که دلایل و مدارک عینی برای اثبات ادعای خود ندارید
- به دیگران اجازه می‌دهید با شما بدرفتاری کنند به این دلیل که از آنها می‌ترسید یا حس می‌کنید که حق شماست که دیگران با شما بدرفتاری کنند
- بخش مهمی از دوران کودکی‌تان را به یاد نمی‌آورید
- وقتی از کسی می‌ترسید بخش مهمی از افکار، احساسات، خواسته‌ها و تمایلاتتان را سرکوب می‌کنید و انگار خود واقعی شما در برابر آن فرد از صحنه محو می‌شود
- شما اغلب احساس می‌کنید که دیگران انگیزه‌ها و نیت‌های بدخواهانه دارند حتی زمانی که شواهد قابل اطمینانی ندارید باز هم این احساس دست از سر شما بر نمی‌دارد
- اغلب درباره آزارگری و آزارخواهی خیال‌پردازی می‌کنید
- شما برخی اوقات رفتارتان با دیگران مخصوصاً با افراد صمیمی زندگی‌تان، ظالمانه و بی‌رحم می‌شود
- در ارتباط با دیگران اغلب احساس درماندگی می‌کنید
- وارد روابط صمیمی نمی‌شوید؛ چون به دیگران اعتماد ندارید
- احساس می‌کنید که دیگران از رنج‌کشیدن شما لذت می‌برند
- در کنار دیگران راحت نیستید؛ چون نگرانید که مبادا شما را تحقیر کنند
- شما سعی می‌کنید که نقاط ضعف خود را پنهان کنید زیرا می‌دانید که اگر آنها را به فردی بگویید دیگران از آنها در علیهتان استفاده می‌کنند
نکته‌ای که باید توجه داشت این است که به‌طورکلی هر طرحواره یا تله زندگی، طیف و درجه‌بندی دارد و وقتی می‌گوییم فردی به‌عنوان‌مثال طرحواره بی‌اعتمادی و بدرفتاری دارد، به این معنا نیست که کل ویژگی‌ها و نشانه‌ها را در برداشته باشد. بلکه از یک طیف صفر تا صد، ممکن است میزان برخورداری‌اش متفاوت باشد.
سبک‌های مقابله‌ای طرحواره بی‌اعتمادی و بدرفتاری
همان‌طور که قبلاً مطرح شد، برای هر طرحواره یا تله زندگی، سه سبک مقابله‌ای نادرست وجود دارد که عبارت‌اند از: تسلیم، اجتناب و جبران افراطی. در این طرحواره ، سبک‌های مقابله‌ای به شکل زیر بروز پیدا می‌کند:
تسلیم: فرد در سبک تسلیم، احساس می‌کند که قرار است دیگران از آن سوءاستفاده کنند و خودش اجازه می‌دهد که دیگران با او بدرفتاری بکنند و دوباره در چرخه تأیید طرحواره بی‌اعتمادی و بدرفتاری بیفتد و بعد به خود می‌گوید: «دیدی دوباره دیگران از تو سوءاستفاده کردند»
اجتناب: فرد در قالب اجتناب، از هرگونه روابط به شکل جدی پرهیز می‌کند؛ زیرا عینک بدبینی و بی‌اعتمادی را به چشم زده. او از هرگونه رابطه دوری می‌کند تا مبادا دیگران به او آسیبی وارد بکنند یا بخواهند با او بدرفتاری داشته باشند.
جبران افراطی: در سبک جبران افراطی فردی که دچار طرحواره بی‌اعتمادی و بدرفتاری است، گاهاً خودش آدم سوءاستفاده‌گر می‌شود؛ یعنی فکر می‌کند؛ چون دیگران می‌خواهند از او سوءاستفاده کنند، اول خودش به دیگران شروع به حمله می‌کند؛ به‌اصطلاح پاشنه آشیل دیگران را پیدا می‌کند و شروع می‌کند به ضربه‌زدن به آنها از آنجا؛ آن‌قدر که دیگر فرد مقابل نتواند به او آسیب برساند و از او سوءاستفاده کند.
ویژگی افراد دارای طرحواره بی‌اعتمادی و بدرفتاری در جمع چیست؟
این افراد وقتی وارد جمع‌های مختلف می‌شوند، دو ویژگی بارز از خود نشان می‌دهند. آنها از بازگوکردن هرگونه مسائل یا توضیح درباره خودشان اجتناب می‌کنند و اگر فردی از آنها سؤالی بپرسد، احساس می‌کنند که قرار است بعداً از اطلاعاتشان سوءاستفاده بکند و آسیب بزند. پس خود افشایی کمی به‌طورکلی در روابط دارند
افراد با طرحواره بی‌اعتمادی وقتی در جمع هستند احساس خوبی ندارند؛ زیرا مغزشان مدام در حالت آماده‌باش و گوش به زنگی قرار دارد و منتظرند ببینند چه زمانی کسی آنها را تحقیر یا مسخره می‌کند یا به آنها تیکه می‌اندازد تا به این جمع‌بندی برسند که واقعاً فرد مقابل چنان منظوری را داشت و می‌خواست از او سوءاستفاده بکند.
او فکر می‌کند: «دیگری از اینکه توانسته من را رنج بدهد لذت می‌برد» در نتیجه این، اضطرابش را افزایش می‌دهد و احساس پرخاشگری و عصبی بودن او را نیز بالاتر می‌برد. این افراد به‌مرور دچار فرسودگی می‌شوند؛ زیرا انرژی‌شان در این جهت تحلیل می‌رود و به‌طوری‌که دیگر توانی برایشان باقی نمی‌ماند برای اینکه کارهای ضروری‌شان را انجام بدهند.
به‌طورکلی افراد با طرحواره بدرفتاری و بی‌اعتمادی، به‌جای آنکه دیگران برایشان منبع اطمینان آفرینی و شادی‌بخشی باشند، پیش‌بینی‌ناپذیر و خطرناک هستند، پس بایستی در برابر دیگران همیشه حالت دفاعی داشته باشید و همیشه منتظرند که به آنها دروغ بگویند؛ انگار به این عقیده اعتقاد راسخ دارند.
افرادی که تله بی‌اعتمادی و بدرفتاری را دارند، مجموعه پیچیده‌ای از احساسات مثل درد، ترس، غضب و… را تجربه می‌کنند و این احساسات مانند آبی هستند که پشت سد جمع شده‌اند به‌تدریج بر اثر فشار آب روزی دیوارهای آن سد خواهد شکست و عواطف با شدت تمام نمایان می‌شود. همچنین احتمال اینکه این افراد بیماری‌های روان‌تنی یا سایکوسماتیک را بگیرند نیز وجود دارد.
نشانه‌های خطر در همسر در افراد با طرحواره بی‌اعتمادی و بدرفتاری کدام اند؟
- شما وقتی تله زندگی بی‌اعتمادی و بدرفتاری را دارید، به فردی علاقه‌مند می‌شوید که قابل‌اعتماد نیست یا با شما بدرفتاری دارد
- همسرتان خلق‌وخوی عصبی دارد که باعث ترس و وحشت شما می‌شود
- همسرتان ممکن است جلوی خانواده یا دوستانتان یا در جمع‌های دیگر شما را سکه یک پول بکند، شما را مورد تمسخر قرار دهد یا در شما احساس بی‌ارزشی ایجاد کند
- همسرتان به نیازهای شما توجه نمی‌کند
- همسرتان، شما را مجبور به برقراری رابطه جنسی می‌کند درصورتی‌که مایل به این کار نیستید
- همسرتان از نقاط ضعف شما، سوءاستفاده می‌کند
- همسرتان سر شما کلاه می‌گذارد و به شما خیانت می‌کند
- او قابل‌اعتماد نیست و از بزرگواری و دل‌رحمی شما سوءاستفاده می‌کند
- اگر بر طبق خواسته همسرتان رفتار نکنید او به شما صدمه می‌زند یا تهدیدتان می‌کند
علت‌ها و ریشه‌های طرحواره بی‌اعتمادی و بدرفتاری چه هستند؟
- افرادی که در دوران کودکی، بسیار از والدینشان کتک می‌خوردند و والدینشان دست به زن داشتند، چه از روی اعتیاد و مست بودن و چه از روی عصبانیت و عوامل دیگر، بعدها فکر می‌کنند که دیگران و دنیا آسیب‌زا اند و دچار طرحواره بی‌اعتمادی می‌شوند
- افرادی که مورد سو استفاده جنسی قرار می‌گیرند، بعدها ممکن است این تفکر و طرحواره بدرفتاری در آنها به وجود آید
- فردی که در خانواده‌ای بزرگ شده باشد که مورد بدرفتاری کلامی قرار گرفته باشد، مانند تحقیر، توهین، تمسخر و یا فحش و بدزبانی ممکن است مبتلا به این طرحواره شود
- اگر فرد در خانواده‌ای بزرگ شده باشد که تعداد بچه‌ها زیاد باشند، ممکن است کودکان برای جلب‌توجه والدین، از یکدیگر آتو بگیرند و از نقطه‌ضعف‌های هم برای سلطه بر روی یکدیگر استفاده کنند و این زمینه را برای شکل‌گیری طرحواره بی‌اعتمادی بدرفتاری فراهم می‌کند
- اگر فردی در مدرسه تحقیر شده باشد یا مورد قلدری واقع شده باشد ممکن است که در آینده این تله زندگی را داشته باشد
- اگر یکی از والدینتان دائم به شما هشدار می‌داده که به هیچ‌کس غیر از اعضای خانواده اعتماد نکنید در آینده در دام تله بی‌اعتمادی می‌افتید
- افراد خانواده شما علیه یکدیگر جنگ داشته‌اند و خانواده، میدان جنگ بوده است
- افراد به شما القابی می‌داده‌اند که ناراحت و برآشفته می‌شده‌اید
- در خانواده قبلاً، با تهدید و تنبیه وادار به انجام کاری نادلخواه شده‌اید
- به نظر می‌رسیده است که فردی از اعضای خانوادهتان از رنج شما لذت می‌برده است. در نتیجه در آینده ممکن است این طرحواره در شما شکل بگیرد
- افراد خانوادهتان قابل‌اعتماد نبودند. آنها اسرار شما را فاش می‌کردند، از نقاط ضعف شما برای سلطه‌گری استفاده می‌کردند، سر شما کلاه می‌گذاشتند و به شما دروغ می‌گفتند و به قول و قرارشان پایبند نبودند. به‌عنوان‌مثال وقتی می‌گفتند: «اگر این کار را انجام بدهی به تو بستنی می‌دهیم» و شما آن کار را انجام می‌دادید؛ ولی خبری از پاداش و بستنی نبود، به‌مرور شما دیگر به حرف آنها اعتماد نمی‌کردید و در آینده ممکن است در دام طرحواره بی‌اعتمادی و بدرفتاری بیفتید
- یکی از اعضای خانوادهتان در دوره کودکی از شما سوء استفاده جنسی کرده یا ناخواسته شما را وادار به تحریک جنسی کرده است
راهکارهای درمان طرحواره بی‌اعتمادی و بدرفتاری چیست؟
- در صورت امکان از درمانگری که صاحب صلاحیت است و برای شما قابل‌اعتماد است استفاده بکنید و از او کمک بگیرید مخصوصاً اگر سابقه‌ای از بدرفتاری جنسی یا جسمی داشته‌اید.
- دوستان قابل‌اعتماد پیدا بکنید
- تمرین مربوط به تصویرسازی ذهنی را انجام بدهید و سعی کنید خاطرات مربوط به بدرفتاری که در کودکی یا سایر مراحل زندگی برای شما رخ‌داده را به یاد بیاورید و حوادث را با جزئیات کامل بازگو کنید و در حین بازگوکردن، هیجانات خود و خشم خود را بر سر فردی که از شما سوءاستفاده کرده است، خالی کنید تا بتوانید بر احساس عجز خودتان غلبه کنید
- خودتان را مقصر نپندارید. شما مستحق بدرفتاری و سوءاستفاده‌شدن نیستید.
- از فرد بدرفتار نه‌تنها نباید عذرخواهی کنید؛ بلکه باید روابط سمی‌تان را پایان دهید
- با نزدیکان خود بدرفتاری نکنید
افراد در زندگی مشترک با فردی که طرحواره بی‌اعتمادی و بدرفتاری دارد، چطور باید برخورد کنند؟
در رابطه‌ها نیز این افراد معمولاً خطای شناختی دوقطبی دارند؛ یعنی یا انسان‌ها را سیاه و یا سفید می‌بینند و اگر فرد یک خطایی را مرتکب شود، سریع او را سیاه می‌بیند. حال فرد مقابل در رابطه باید حواسش باشد که در دام بازی او نیفتد و با او بدرفتاری نکند او را پس نزند. در رفتار خود، محترمانه خواسته‌هایش را بگوید و با او دعوا نکند تا مانع از این بشود که پیش‌فرض سیاه دیدن نسبت به او تأیید شود.
افراد دارای طرحواره بی‌اعتمادی و بدرفتاری، معمولاً پیشگویی منفی و ذهن‌خوانی هم دارند. در نتیجه افراد در ارتباط با آنها باید سعی کنند که منظور و رفتارشان شفاف و واضح، همراه با احترام و محبت باشد و اگر سوءتعبیری از رفتارش شد، حواسش باشد و فضای گفتگو را فراهم بکند.
همچنین اگر فرد دارای تله بی‌اعتمادی، هیجان، خواسته یا حرفش را زد، سریع به او برچسب نزنیم، سرکوبش نکنیم، قضاوت و سرزنشش نکنیم و برای او آدم امنی باشیم تا حس کند می‌تواند خود افشایی لازم را انجام دهد و این‌گونه روابط صمیمی‌اش را افزایش دهد.
کلام آخر
در این مقاله درباره طرحواره بی‌اعتمادی و بدرفتاری صحبت کردیم و اشاره شد که این افراد فکر می‌کنند که دیگران در ارتباط می‌خواهند به آنها آسیب برسانند و بدرفتاری کنند و اگر کسی حتی با آنها خوب رفتار کند، گمانشان این است که حتماً کاسه‌ای زیر نیم‌کاسه است. آنها نسبت به همه بی‌اعتمادند.
همچنین دررابطه‌با نشانه‌های تشخیصی برای افرادی که تله زندگی بی‌اعتمادی دارند صحبت شد و پرداختیم به اینکه در رابطه بین‌فردی آنها چه ویژگی‌های بارزی دارند؛ همچون عدم خود افشاگری و پرخاشگر بودن و… . راهکارهای برای درمان طرحواره بی‌اعتمادی و بدرفتاری برای خود شخص ارائه داده شد و همچنین به این پرداخته شد که ما اگر با فردی که دارای تله بی‌اعتمادی است در رابطه باشیم، باید چگونه رفتار کنیم تا در جهت بهبودش گامی برداشته باشیم.
برای اطلاعات بیشتر، میتوانید منابع زیر را مطالعه کنید:
کتاب «زندگی خود را چگونه بیافرینید»؛ یانگ، جفری.
Mistrust / Abuse – Early Maladaptive Schemas
