هر آنچه در مورد اختلال دو قطبی باید بدانید!
نویسنده: جوونه
تاریخ: 30 دی 1402
یکی از بیماری‌های روانی که به‌شدت مهم است، اختلال دو قطبی نام دارد. این بیماری روانی با تغییرات شدید خلقی همراه است و می‌تواند باعث ایجاد مشکلات جدی در زندگی شخصی، اجتماعی و حرفه‌ای افراد شود. علل این بیماری ممکن است شامل عوامل ژنتیکی، محیطی و شیمیایی مغز باشد. در این مقاله از جوونه به بررسی علائم، انواع، تشخیص و درمان بیماری اختلال دو قطبی می‌پردازیم.
بیماری اختلال دو قطبی چیست؟
اختلال دو قطبی یک اختلال روانی است که با تغییرات شدید خلقی مشخص می‌شود. این تغییرات خلقی می‌توانند شامل حالات افسردگی و حالات مانی یا هیپومانی باشند. در حالت افسردگی، فرد احساس ناراحتی یا ناامیدی می‌کند و علاقه یا لذت خود را از بیشتر فعالیت‌های روزمره از دست می‌دهد. در حالت مانی یا هیپومانی، فرد احساس شادی، انرژی یا عصبانیت غیرعادی می‌کند و ممکن است تصمیمات بی‌ملاحظه‌ای بگیرد که عواقب نامطلوبی داشته باشند.
این تغییرات خلقی می‌توانند خواب، انرژی، فعالیت، قضاوت، رفتار و توانایی تفکر را به‌صورت واضح تحت تأثیر قرار دهند. افسردگی دو قطبی ممکن است به دلایل ژنتیکی، محیطی و شیمیایی در مغز ایجاد شود. این اختلال در صورت وجود حداقل یک حالت مانی یا بدون حالت افسردگی، به‌عنوان اختلال روانی دو قطبی نوع یک و در صورت وجود حداقل یک حالت هیپومانی و یک حالت افسردگی شدید، به‌عنوان اختلال دو قطبی نوع دو دسته‌بندی می‌شود.
افسردگی دو قطبی نوع دو شدیدتر از بیماری دو قطبی نوع یک نیست، بلکه یک تشخیص جداگانه است. درمان این اختلال روانی معمولاً شامل داروهای تثبیت‌کنندۀ خلق، داروهای ضد روان‌پریشی، داروهای ضد تشنج و رواندرمانی است. این درمان می‌تواند تغییرات خلقی را کنترل و علائم را مدیریت کند.
انواع اختلال دو قطبی
در این قسمت انواع اختلال دو قطبی را شرح خواهیم داد تا با هر یک از آن‌ها به‌صورت جداگانه آشنا شوید و در مواقع لزوم بتوانید نوع آن را تشخیص دهید. تشخیص به‌موقع این بیماری می‌تواند فرد مبتلا و اطرافیان او را از آسیب‌های مختلف جسمی و عاطفی حفظ کند.
اختلال دو قطبی نوع یک
در این نوع از بیماری که به نام اختلال روانی دو قطبی نوع یک خوانده می‌شود، فرد مبتلا حداقل یک حالت مانیک دارد که ممکن است با حالت‌های افسردگی یا هیپومانی همراه باشد. حالت مانیک در این نوع از بیماری باید حداقل هفت روز طول بکشد یا به حدی شدید باشد که نیاز به بستری شدن فرد باشد.
اختلال دو قطبی نوع دو
در نوع دوم این بیماری روانی، فرد حداقل یک حالت افسردگی شدید و حداقل یک حالت هیپومانی دارد، اما هرگز حالت مانیک نخواهد داشت. حالت هیپومانی در این بیماری نیز باید حداقل چهار روز طول بکشد. توجه داشته باشید، همان‌طور که قبل‌تر اشاره کردیم بیماری دو قطبی نوع دو، خطرناک‌تر از حالت قبلی نیست، بلکه بیماری جداگانه‌ای است.
اختلال دو قطبی چرخه‌ای
در این نوع از اختلال نیز فرد برای مدت حداقل دو سال (یا یک سال در کودکان و نوجوانان) دچار تغییرات خلقی متعدد بین حالت‌های هیپومانی و افسردگی می‌شود، اما این حالت‌ها به اندازۀ حالت‌های افسردگی شدید یا مانیک نیستند.
علائم بیماری اختلال دو قطبی
هر بیماری دارای علائم مشخصی است که افراد می‌توانند در صورت ابتلا آن را تشخیص دهند و درصدد درمان آن برآیند. بیماری دو قطبی نیز با وجود ماهیت روانی آن دارای یک سری علائم و نشانه‌های مختص به خود است که در این بخش از مقالۀ پیش رو قصد داریم آن را بیان کنیم. نشانه‌های این بیماری در زیر آورده شده است:
- تغییرات شدید خلقی، از جمله حالت‌های افسردگی (feeling very low and lethargic) و حالت‌های مانیک (feeling very high and overactive)
- احساس ناراحتی، ناامیدی، ارزش نداشتن، گناه، تقصیر یا خودکشی در حالت افسردگی
- احساس شادی، امید، هیجان، خشم، تحریک‌پذیری یا عصبانیت در حالت مانیک
- از دست دادن علاقه یا لذت از فعالیت‌های روزمره در حالت افسردگی
- تنظیم نامناسب اهداف، تصمیم‌گیری‌های بی‌ملاحظه یا رفتارهای خطرناک در حالت مانیک
- تغییرات در خواب، انرژی، فعالیت، قضاوت، توانایی تفکر و رفتار
- داشتن وسواس، هذیان، هالوسیناسیون یا اختلال در واقعیت در حالت‌های شدید
توجه داشته باشید که این علائم ممکن است به صورت فصلی، چرخه‌ای، مخلوط یا نامشخص بروز پیدا کنند. همچنین ممکن است برای چند روز، چند ماه یا چند سال ادامه داشته باشند. در صورت مشاهدۀ چنین عواملی در روحیات خود یا نزدیکان هرچه زودتر به یک روانپزشک متخصص مراجعه کنید.
تفاوت علائم اختلال دو قطبی در مردان و زنان
این بیماری در مردان و زنان تقریباً به یک اندازه دیده می‌شود، اما بین این جنسیت‌ها تفاوت‌هایی در نحوۀ بروز علائم وجود دارد. بد نیست این تفاوت‌ها را نیز مطالعه کنید و به خاطر بسپارید. برخی از این تفاوت‌ها عبارت‌اند از:
- مردان معمولاً زودتر از زنان دچار اختلال دو قطبی می‌شوند (حدود ۴ تا ۵ سال)
- مردان بیشتر از زنان دچار حالت‌های مانیک می‌شوند؛ درحالی‌که زنان بیشتر از مردان دچار حالت‌های افسردگی می‌شوند.
- زنان بیشتر از مردان دچار چرخش سریع (rapid cycling) یا حالت‌های فصلی می‌شوند.
- زنان بیشتر از مردان دچار اختلالات همراه مانند اختلال وحشت، اختلال استرس پس از ضربه، اختلال‌های خوردن و شخصیت مرزی می‌شوند.
- مردان بیشتر از زنان دچار اختلال رفتاری و اختلال مصرف مواد می‌شوند.
علائم اختلال دو قطبی در کودکان
بیماری‌های روانی چون افسردگی دو قطبی در همۀ سنین امکان بروز دارند. ازاین‌رو، اگر کودک خردسالی در خانواده دارید، ضروری است علائم آن را در سنین پایین بدانید. این بیماری روانی در کودکان ممکن است با علائمی مانند موارد زیر نشان داده شود:
- تغییرات شدید و ناگهانی در خلقیات و رفتار، بدون داشتن علت مشخص
- احساس شادی یا عصبانیت بیش از حد در حالت‌های مانی یا هیپومانی
- احساس ناراحتی، ناامیدی، گناه یا خودکشی در حالت افسردگی
- از دست دادن علاقه به فعالیت‌های مورد علاقۀ سابق یا دوستان در حالت افسردگی
- تصمیم‌گیری‌های بی‌ملاحظه، رفتارهای خطرناک یا مشکلات مدرسه در حالت‌های مانی و هیپومانی
- بروز اختلال و تغییر در خواب، انرژی، تمرکز و توانایی تفکر
- داشتن وسواس، هذیان، هالوسیناسیون یا اختلال در واقعیت در حالت‌های شدید
این علائم ممکن است به‌صورت فصلی، چرخه‌ای، مخلوط یا نامشخص ظهور کنند. همچنین امکان دارد برای چند ساعت، چند روز، چند ماه یا چند سال ادامه داشته باشند. به‌محض مشاهدۀ این نشانه‌ها در کودکان به پزشک متخصص مراجعه کنید تا از تشدید و انتقال آن در سنین بزرگ‌سالی جلوگیری شود.
اختلال دو قطبی چگونه تشخیص داده می‌شود؟
تشخیص این نوع اختلال بر اساس معاینۀ وضعیت روانی، سابقۀ بیماری و معیارهای تشخیصی اختلال دو قطبی و مرتبط صورت می‌گیرد. برای تشخیص این بیماری، ممکن است نیاز به انجام آزمایش‌های فیزیکی و آزمایشگاهی باشد تا مشکلات پزشکی دیگری که امکان دارد علائم را ایجاد کنند، شناسایی شوند.
همچنین ممکن است از بیمار خواسته شود که یک نمودار برای تغییرات خلق‌وخوی خود تهیه کند و تغییرات خلقی‌اش را ثبت کند. این کار می‌تواند به تشخیص و انتخاب درمان مناسب و مؤثر کمک کند. تشخیص علت بیماری دو قطبی در کودکان و نوجوانان می‌تواند دشوارتر باشد؛ زیرا علائم آن‌ها ممکن است با الگوهای تشخیصی بزرگ‌سالان هم‌خوانی نداشته باشد. برای تشخیص این بیماری در کودکان و نوجوانان، امکان دارد نیاز به مراجعه به یک روانپزشک کودکان با تجربه در این زمینه باشد.
آیا اختلال دو قطبی ریشه ارثی دارد؟
بیماری دو قطبی یکی از بیماری‌های روانی است که بیشترین ارتباط را با عوامل ژنتیکی دارد. تحقیقات نشان می‌دهند که ژنتیک حدود ۶۰ تا ۸۰ درصد از علل این بیماری را تشکیل می‌دهد. این یعنی اگر شما یک فرد نزدیک در خانواده‌تان داشته باشید که از این بیماری رنج می‌برد، احتمال ابتلا به آن برای شما بیشتر است، اما این بدان معنی نیست که همۀ افراد دارای ژن این بیماری مبتلا خواهند شد.
بسیاری از افرادی که ژن این بیماری را دارند هرگز علائم آن را نشان نمی‌دهند. علاوه بر ژنتیک، عوامل دیگری نیز می‌توانند در ایجاد یا فعال شدن بیماری دو قطبی نقش داشته باشند. این عوامل شامل ساختار مغز، عوامل محیطی، تغییرات فصلی، مصرف مواد مخدر یا الکل و کمبود خواب هستند.
نحوه رواندرمانی در مبتلایان اختلال دو قطبی
رواندرمانی یکی از روش‌های درمانی برای این بیماری مزمن است که به فرد کمک می‌کند تا علائم، علل و راه‌های مقابله با بیماری خود را بشناسد و بهبود یابد. رواندرمانی می‌تواند به‌صورت فردی، گروهی، خانوادگی یا زوجی انجام شود. به‌طورکلی، رواندرمانی می‌تواند اهدافی چون افزایش آگاهی از علائم، عوامل محرک و راه‌های پیشگیری از بروز دوره‌های شدید را تحقق ببخشد.
رواندرمانی همچنین موجب ارتقاء مهارت‌های مدیریت خلق، تنظیم هیجان، حل مسئله و تصمیم‌گیری در مبتلایان می‌شود. بهبود روابط اجتماعی، خانوادگی و شغلی و کاهش تنش‌ها و درگیری‌ها، افزایش اعتمادبه‌نفس، افزایش امید و خودپذیرش و کاهش احساس گناه، تقصیر و خودکشی نیز از دیگر تأثیرات رواندرمانی است. همچنین انتظار می‌رود با ادامۀ دوره‌های رواندرمانی به رعایت بهتر درمان دارویی و کاهش عوارض جانبی کمک شود.
رواندرمانی برای بهبود اختلال دو قطبی شامل مواردی چون رواندرمانی شناختی رفتاری، رواندرمانی بین فردی و ریتم اجتماعی، رواندرمانی آموزشی و در نهایت، رواندرمانی خانواده محور می‌شود که به توضیح مختصر هریک خواهیم پرداخت.
رواندرمانی شناختی رفتاری به‌عنوان اولین روش به همراه شناسایی و تغییر الگوهای منفی اندیشه و رفتار به افراد مبتلا کمک می‌کند. رواندرمانی بین‌فردی و ریتم اجتماعی نیز به بهبود روابط و تنظیم الگوهای خواب و بیداری منجر می‌شود. نوع آموزشی رواندرمانی نیز با کمک آموزش در مورد بیماری و راه‌های مدیریت آن، بهبود افراد درگیر با این بیماری را تسریع می‌بخشد و آخرین نوع از رواندرمانی نیز با درگیر کردن خانوادۀ بیمار در درمان وی و کاهش تنش‌ها کمک می‌کند.
نحوه خود درمانی اختلال دو قطبی
مراقبت از خود در زمان ابتلا به اختلال دو قطبی نیز یعنی فرد باید به رعایت برنامۀ روزانه وفادار باشد. اگر از مبتلایان به این بیماری هستید سعی کنید هر روز در یک زمان مشخص بخوابید و بیدار شوید. از فعالیت‌هایی که می‌توانند شما را تحریک کنند خودداری کنید. درمان خود را اعم از مصرف داروها و برگزاری جلسات رواندرمانی پیگیری کنید. در صورت امکان، علت بیماری دو قطبی خود را با کمک روانپزشک پیدا و برطرف کنید یا از آن‌ها دور شوید.
درمان بیماری دو قطبی با دارو
درمان این اختلال معمولاً شامل ترکیبی از داروها و رواندرمانی است، اما مراقبت از خود نیز برای این بیماری حیاتی است. اگر مایل هستید دربارۀ داروهای مهم در این زمینه اطلاعات لازم را به دست آورید در این بخش نیز ما را همراهی کنید. داروهای موردنیاز برای افسردگی دو قطبی عبارت‌اند از:
- مهارکننده‌های خلق: این داروها با کمک به تنظیم خلق و کاهش علائم دوره‌های خلقی کمک می‌کنند. لیتیوم یکی از مهارکننده‌های خلق رایج است.
- داروهای ضد روان‌پریشی: این داروها با کمک به تنظیم سطح نوروترانسمیترها به‌ویژه تنظیم میزان ترشح هورمون دوپامین در مغز کمک می‌کنند.
- داروهای ضد تشنج: این داروها نیز می‌توانند به تنظیم بهتر شرایط خلقی کمک کنند. همان‌طور که از عنوان مشخص است چنین داروهایی در بروز تشنج نیز جلوگیری می‌کنند. برخی از داروهای ضد تشنج مانند کاربامازپین، لاموتریژین و والپروات برای اختلال دو قطبی مفید هستند.
- داروهای ضد افسردگی: این داروها به تعادل خلق و کاهش علائم افسردگی در افراد مختلف کمک می‌کنند،اما فراموش نکنید چنین داروهایی باید با احتیاط مورد مصرف قرار بگیرند.
- داروهای ضد اضطراب: مصرف این داروها به کاهش اضطراب و استرس در افراد کمک می‌کنند، اما نکتۀ مهم در این است که باید با احتیاط مصرف شوند، زیرا امکان دارد اعتیادآور باشند.
توجه: از مصرف هر گونه دارو بدون نظارت روانپزشک حتما و حتما خودداری کنید. این کار می تواند عواقب جبران ناپذیری را برای شما در پی داشته باشد.
آسیب‌های اختلال دو قطبی بر جسم, عواطف و زندگی مبتلایان
اختلال دو قطبی یک بیماری روانی است که با نوسانات شدید خلق‌وخو همراه است. این بیماری می‌تواند بر جسم، عواطف و روند زندگی مبتلایان تأثیرات منفی داشته باشد. برخی از آسیب‌های بیماری دو قطبی را در این بخش برشمرده‌ایم که عبارت‌اند از:
- افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی، دیابت، چاقی و سایر مشکلات جسمانی
- اختلالات خواب، اعتیاد، خودآسیبی و خودکشی
- کاهش عملکرد شغلی، تحصیلی و اجتماعی
- اختلالات روابط خانوادگی، دوستانه و عاطفی
- افزایش احساسات نگرانی، اضطراب، افسردگی، خشم و ناامیدی
فراموش نکنید اختلال دو قطبی قابل درمان است. با رعایت برنامه‌های درمانی مناسب، می‌توان کیفیت زندگی مبتلایان را بهبود بخشید و از بروز بسیاری از مسائل و مشکلات اجتماعی پیشگیری کرد؛ بنابراین توجه داشته باشید که در صورت مشاهدۀ هر یک از علائم یادشده، فوراً به روانپزشک متخصص مراجعه کنید.
کلام پایانی
نکتۀ جالب توجه در خصوص این بیماری پراهمیت این است که هم‌اکنون بیش از 46 میلیون نفر در سراسر کرۀ زمین مبتلا به آن هستند. این آمار به یک تقسیم کمی نابرابر از 48٪ مردان و 52٪ زنان تجزیه می‌شود و این الگو تقریباً در همۀ کشورها قابل مشاهده است.
ابتلا به بیماری‌های روانی معمولاً به‌سادگی قابل تشخیص نیستند و افراد ناگزیرند برای تشخیص به موقع، اطلاعات خود را در زمینۀ بیماری‌های روانی بالا ببرند. در این مقاله از جوونه تلاش کردیم کلیۀ اطلاعات مهم در خصوص اختلال دو قطبی را شرح دهیم تا خوانندگان در این مورد آگاهی داشته باشند. همچنین برای مطالعه بیشتر در مورد اختلال دو قطبی می توانید به منابع زیر مراجعه کنید:
