شاخه:
رویکرد اکت در رواندرمانی
شاخه:
تا حالا شده با خودت فکر کنی چرا هرچقدر سعی میکنی افکار منفی رو از ذهنت بیرون کنی، باز هم برمیگردن؟ چرا تلاش برای کنترل احساسات ناخوشایند، گاهی نتیجهی عکس میده و استرس و اضطراب رو بیشتر میکنه؟ اگر این تجربه رو داشتی، بدون که تنها نیستی.
خیلی از ما توی چرخهی جنگیدن با افکار و احساسات گیر میافتیم. اما رویکرد اکت (ACT) یه مسیر متفاوت پیشنهاد میده. بهجای اینکه مدام در حال مبارزه با افکار و احساساتت باشی، یاد میگیری چطور باهاشون کنار بیای و در عین حال، زندگیای رو بسازی که بر اساس ارزشهای واقعیت شکل گرفته. اگر راهی وجود داشت که بدون حذف افکار منفی، بتونی آرامش بیشتری رو تجربه کنی، اون رو امتحان میکردی؟
تو این مقاله از جوونه میخواییم درباره رویکرد اکت صحبت کنیم و شما رو بیشتر با این رویکرد آشنا کنیم که کمک میکنه چگونه با افکار منفیتون کنار بیایید. باما همراه باشید.
رویکرد ACT چیست و چگونه کار میکند؟
رویکرد پذیرش و تعهد (ACT) یا همان رویکرد ACT یک روش درمانی مبتنی بر ذهنآگاهی است که به افراد کمک میکند بهجای جنگیدن با افکار و احساسات ناخوشایند، آنها را بپذیرند و در مسیر ارزشهای شخصیشان گام بردارند. برخلاف برخی از روشهای درمانی که روی تغییر افکار منفی تمرکز دارند، رویکرد ACT در فرایند درمان به ما یاد میدهد که مشکل اصلی، داشتن این افکار نیست، بلکه چسبیدن به آنها و تلاش برای کنترلشان است.
در رویکرد اکت، هدف این نیست که احساسات ناخوشایند از بین بروند، بلکه یاد میگیریم چگونه با آنها همزیستی کنیم و در عین حال، به سمت یک زندگی معنادار حرکت کنیم. این رویکرد بر اساس دو اصل اساسی شکل گرفته است:
- پذیرش (Acceptance): به جای فرار از احساسات ناخوشایند، آنها را بپذیریم.
- تعهد (Commitment): به ارزشهای واقعی خود متعهد بمانیم و بر اساس آنها عمل کنیم.
تفاوت رویکرد ACT با روشهای دیگر درمانی
بسیاری از درمانها مانند رویکرد شناختی-رفتاری بر تغییر افکار منفی تمرکز دارند، اما رویکرد ACT در فرایند درمان به افراد کمک میکند تا از درگیری ذهنی با این افکار فاصله بگیرند و روی آنچه واقعاً در زندگیشان مهم است، تمرکز کنند. این تفاوت باعث شده که کاربرد رویکرد اکت در فرایند درمان برای مشکلاتی مانند اضطراب، افسردگی و حتی وسواس فکری-عملی مؤثر باشد. به زبان ساده، رویکرد ACT به ما کمک میکند که به جای “کنترل” ذهن، با آن همکاری کنیم و از زندگیمان لذت ببریم، حتی در لحظاتی که احساسات ناخوشایند حضور دارند.
شش مؤلفهی اصلی رویکرد ACT
رویکرد ACT در فرایند درمان بر اساس شش مؤلفهی اساسی بنا شده که به افراد کمک میکند از افکار منفی فاصله بگیرند، با احساسات ناخوشایند کنار بیایند و زندگی معنادارتری داشته باشند. این شش مؤلفه به هم مرتبط هستند و در کنار هم باعث بهبود سلامت روان میشوند.
۱. پذیرش (Acceptance): رها کردن مقاومت
در رویکرد اکت، اولین قدم این است که به جای تلاش برای سرکوب یا تغییر احساسات ناخوشایند، آنها را بپذیریم. پذیرش به این معنی نیست که باید تسلیم درد شویم، بلکه به این معناست که با واقعیتهای درونی خود صلح کنیم و انرژیمان را صرف چیزهایی کنیم که واقعاً برایمان مهم هستند.
۲. گسلش شناختی (Cognitive Defusion): فاصله گرفتن از افکار منفی
همهی ما افکار منفی داریم، اما مشکل از جایی شروع میشود که این افکار را حقیقت مطلق در نظر میگیریم. رویکرد ACT در فرایند درمان به ما یاد میدهد که این افکار را فقط به عنوان “عبورکنندههای ذهنی” ببینیم، نه واقعیتهای قطعی. مثلا اگر ذهنت میگوید: “من هیچوقت موفق نمیشم”, لازم نیست این فکر را باور کنی؛ فقط به آن بهعنوان یک جملهی گذرا نگاه کن، نه یک حقیقت غیرقابل تغییر.
۳. زندگی در لحظهی حال (Being Present): تجربهی اینجا و اکنون
بیشتر اضطرابها از فکر کردن به آینده و بیشتر افسردگیها از غرق شدن در گذشته ناشی میشوند. رویکرد ACT با استفاده از تمرینات ذهنآگاهی (Mindfulness) کمک میکند که توجهمان را از افکار مزاحم جدا کنیم و روی لحظهی حال متمرکز شویم. این مهارت به ما کمک میکند تا احساسات و افکار را بدون قضاوت تجربه کنیم و واکنشهای بهتری داشته باشیم.
۴. خود بهعنوان زمینه (Self-as-Context): تو افکارت نیستی!
گاهی احساس میکنیم که افکار و احساسات ما، هویت واقعی ما را تعریف میکنند. اما در رویکرد ACT یاد میگیریم که ما فراتر از افکار و احساساتمان هستیم. این یعنی اگر امروز احساس شکست میکنی، این فقط یک تجربهی گذراست، نه هویت تو.
۵. ارزشها (Values): پیدا کردن آنچه واقعاً برایت مهم است
خیلی وقتها درگیر افکار و احساسات منفی میشویم و فراموش میکنیم که چه چیزی برایمان مهم است. کاربرد رویکرد اکت در فرایند درمان این است که کمک میکند ارزشهای واقعی خود را بشناسیم و به جای جنگیدن با افکارمان، زندگیمان را بر اساس آنها بسازیم. مثلاً اگر رابطههای صمیمی برایت مهم است، بهجای اینکه به خاطر ترس از طرد شدن از دیگران دوری کنی، روی بهبود روابطات تمرکز کنی.
۶. تعهد به عمل (Committed Action): حرکت در مسیر ارزشها
پذیرش افکار و احساسات کافی نیست، باید بر اساس ارزشهایمان دست به عمل بزنیم. در رویکرد ACT، افراد یاد میگیرند که حتی در حضور ترس و شک، اقدام کنند و در مسیر زندگیای که برایشان معنادار است، قدم بردارند. این یعنی حتی اگر اضطراب داری، میتوانی همچنان در جهت اهداف و ارزشهایت حرکت کنی.
این شش مؤلفه، پایههای اصلی رویکرد ACT هستند و به افراد کمک میکنند تا بدون اینکه درگیر جنگ با ذهنشان شوند، زندگی ارزشمندتری بسازند. حالا که با این اصول آشنا شدی، بیا ببینیم این رویکرد چطور در فرایند درمان کاربرد دارد.
کاربرد رویکرد ACT در فرایند درمان
رویکرد ACT در فرایند درمان برای طیف گستردهای از مشکلات روانشناختی مؤثر است. این روش با کمک به پذیرش افکار و احساسات ناخوشایند، کاهش درگیری ذهنی و تمرکز بر ارزشهای شخصی، باعث بهبود سلامت روان میشود. تحقیقات نشان دادهاند که کاربرد رویکرد اکت در فرایند درمان در شرایطی مانند اضطراب، افسردگی، وسواس فکری-عملی، استرس پس از سانحه (PTSD)، مشکلات بینفردی و حتی دردهای مزمن میتواند تأثیر چشمگیری داشته باشد.
رویکرد ACT در فرایند درمان بهعنوان یک روش علمی و مبتنی بر شواهد، برای طیف وسیعی از مشکلات روانشناختی و بهبود کیفیت زندگی استفاده میشود. این رویکرد نهتنها برای درمان اختلالات بالینی مانند اضطراب و افسردگی کاربرد دارد، بلکه به افراد کمک میکند تا در مواجهه با چالشهای روزمره، انعطافپذیری روانشناختی بیشتری داشته باشند. در ادامه، بررسی میکنیم که رویکرد ACT چگونه در درمان استفاده میشود و چرا یک روش منحصربهفرد و مؤثر است.
تمرکز بر انعطافپذیری روانشناختی
یکی از مهمترین مفاهیم در رویکرد ACT در فرایند درمان، انعطافپذیری روانشناختی است. انعطافپذیری یعنی بهجای اینکه در دام افکار و احساسات گیر بیفتیم، بتوانیم به شکلی انعطافپذیر با آنها برخورد کنیم و انتخابهای آگاهانه داشته باشیم.
بسیاری از مشکلات روانشناختی به این دلیل شدت میگیرند که افراد تلاش میکنند از احساسات ناخوشایند فرار کنند یا آنها را سرکوب کنند. این اجتناب باعث تشدید مشکل میشود. مثلاً کسی که از اضطراب اجتماعی رنج میبرد، ممکن است تعاملات اجتماعی را بهطور کامل کنار بگذارد. این اجتناب در کوتاهمدت اضطراب را کاهش میدهد، اما در بلندمدت مشکل را عمیقتر میکند. در رویکرد ACT، بهجای اجتناب، افراد یاد میگیرند که احساسات خود را بپذیرند، از افکارشان فاصله بگیرند و در عین حال، در جهت ارزشهایشان عمل کنند.
پذیرش بهجای کنترل
در بسیاری از درمانهای سنتی، تمرکز بر تغییر یا حذف افکار و احساسات ناخوشایند است. اما رویکرد ACT در فرایند درمان به ما میآموزد که این افکار و احساسات، بخش طبیعی زندگی هستند و نیازی نیست با آنها بجنگیم.
به عنوان مثال فردی که از حملات اضطرابی رنج میبرد، معمولاً سعی میکند اضطراب را کاملاً از بین ببرد. این تلاش، اضطراب او را بیشتر میکند. درحالیکه در ACT، او یاد میگیرد که اضطراب را بهعنوان یک تجربهی گذرا بپذیرد، بدون اینکه اجازه دهد زندگیاش را کنترل کند.
تغییر رابطه با افکار (گسلش شناختی)
در رویکرد ACT، تأکید بر این است که مشکل اصلی، خودِ افکار نیستند، بلکه نحوهی برخورد ما با آنهاست. افراد اغلب افکار منفی را جدی میگیرند و به آنها برچسب «حقیقت» میزنند. به عنوان مثال فردی که مدام فکر میکند “من به اندازه کافی خوب نیستم”، ممکن است این فکر را به عنوان واقعیت بپذیرد و دست از تلاش بردارد. اما در ACT، این فرد یاد میگیرد که این فقط یک فکر است، نه یک حقیقت قطعی.
تمرکز بر زمان حال (ذهنآگاهی)
بسیاری از مشکلات روانشناختی از غرق شدن در گذشته یا نگرانی دربارهی آینده ناشی میشوند. رویکرد ACT با استفاده از تمرینات ذهنآگاهی، به افراد کمک میکند تا در لحظهی حال زندگی کنند و تجربههای خود را بدون قضاوت بپذیرند. به عنوان مثال فردی که دچار افسردگی است، ممکن است مدام دربارهی اشتباهات گذشته فکر کند. ذهنآگاهی کمک میکند که او به جای نشخوار فکری، روی تجربهی کنونی خود تمرکز کند.
عمل کردن بر اساس ارزشها
بسیاری از افراد زمانی که با احساسات ناخوشایند روبهرو میشوند، از انجام کارهای مهم زندگیشان بازمیمانند. در رویکرد ACT، یکی از اصول کلیدی این است که فرد، ارزشهای شخصی خود را مشخص کند و حتی در حضور احساسات دشوار، در مسیر این ارزشها حرکت کند.
به عنوان مثال کسی که برایش روابط خانوادگی ارزشمند است اما به دلیل افسردگی از عزیزانش فاصله گرفته، یاد میگیرد که حتی در حضور غم و بیحوصلگی، به ارتباط با خانواده ادامه دهد.
تعهد به عمل (Committed Action)
پذیرش افکار و احساسات کافی نیست؛ رویکرد ACT در فرایند درمان تأکید دارد که افراد باید بر اساس ارزشهایشان عمل کنند. این یعنی حتی زمانی که ترس، اضطراب یا ناامیدی وجود دارد، فرد بتواند گامهای کوچکی در جهت اهداف خود بردارد. مثلا فردی که از سخنرانی در جمع میترسد، به جای اینکه منتظر از بین رفتن ترسش باشد، یاد میگیرد که با وجود ترس، اقدام کند. شاید اولین قدم فقط تمرین صحبت کردن در جمعهای کوچکتر باشد.
بطور کلی کاربرد رویکرد ACT در فرایند درمان فراتر از یک روش درمانی سنتی است. این رویکرد نهتنها به افراد کمک میکند تا از افکار و احساسات ناخوشایند فاصله بگیرند، بلکه به آنها میآموزد که چگونه زندگیای ارزشمند و معنادار داشته باشند.
رویکرد ACT برای چه کسانی مؤثر است؟
رویکرد ACT در فرایند درمان یکی از روشهای مؤثر و علمی در رواندرمانی است که به افراد کمک میکند با مشکلات روانشناختی خود به شیوهای متفاوت برخورد کنند. این رویکرد بهجای تلاش برای حذف افکار و احساسات ناخوشایند، به پذیرش آنها و عمل بر اساس ارزشهای فردی تأکید دارد. اما رویکرد ACT برای درمان چه اختلالاتی کاربرد دارد؟ چه کسانی میتوانند بیشترین بهره را از این روش ببرند؟ و آشنایی با این رویکرد چه کمکی به افراد در فرایند درمان میکند؟ در ادامه این سؤالات را بررسی میکنیم.
بسیاری از اختلالات روانشناختی زمانی تشدید میشوند که فرد تلاش میکند از افکار و احساسات منفی فرار کند یا آنها را سرکوب کند. این تلاش، اغلب باعث افزایش استرس، اضطراب و افسردگی میشود. رویکرد ACT در فرایند درمان به افراد میآموزد که:
- بهجای جنگیدن با احساسات، آنها را بپذیرند.
- از درگیری ذهنی با افکار منفی فاصله بگیرند.
- بر اساس ارزشهایشان زندگی کنند، نه بر اساس ترسها و نگرانیها.
مثلا تصور کنید فردی که دچار اضطراب اجتماعی است، مدام فکر میکند که دیگران او را قضاوت خواهند کرد. اگر بر اساس این فکر رفتار کند، ممکن است از موقعیتهای اجتماعی اجتناب کند. اما در رویکرد ACT، او یاد میگیرد که این فکر را صرفاً بهعنوان یک فکر ببیند، نه یک حقیقت مطلق. سپس، با وجود اضطراب، در فعالیتهای اجتماعی شرکت میکند و به مرور اضطرابش کاهش مییابد.
رویکرد ACT برای درمان چه اختلالاتی کاربرد دارد؟
اضطراب و اختلالات اضطرابی
اختلالات اضطرابی، مانند اضطراب فراگیر، اضطراب اجتماعی و حملات پانیک، زمانی شدت میگیرند که فرد سعی میکند از افکار و احساسات اضطرابی فرار کند. رویکرد ACT در فرایند درمان به افراد کمک میکند که:
- اضطراب خود را بهعنوان بخشی از تجربه انسانی بپذیرند.
- اجازه ندهند اضطراب آنها را از انجام کارهای مهم بازدارد.
- بهجای اجتناب، در موقعیتهای اضطرابآور حضور پیدا کنند.
افسردگی
در افسردگی، افراد اغلب درگیر نشخوار فکری دربارهی گذشته میشوند و احساس بیانگیزگی دارند. رویکرد ACT کمک میکند تا:
- فرد از افکار منفی فاصله بگیرد و آنها را بهعنوان حقیقت نبیند.
- بر اساس ارزشهایش، حتی در حضور احساسات منفی، دست به اقدام بزند.
- تمرکز بیشتری بر لحظهی حال داشته باشد.
وسواس فکری-عملی (OCD)
در OCD، فرد افکار مزاحم و وسواسگونهای دارد و برای کاهش اضطراب ناشی از آنها، دست به اعمال وسواسی میزند. رویکرد ACT در فرایند درمان کمک میکند تا:
- فرد یاد بگیرد که افکار وسواسی را کنترل نکند، بلکه از آنها فاصله بگیرد.
- درگیر اجبارهای وسواسی نشود و بر اساس ارزشهایش عمل کند.
اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
افراد مبتلا به PTSD اغلب تلاش میکنند از خاطرات و احساسات مرتبط با تجربهی آسیبزا فرار کنند. رویکرد ACT به آنها کمک میکند که:
- بهجای فرار، با تجربهی خود کنار بیایند.
- از نشخوار ذهنی دربارهی گذشته فاصله بگیرند.
- روی زندگی در لحظهی حال تمرکز کنند.
مشکلات خوردن و تصویر بدنی
در اختلالات خوردن، مانند بیاشتهایی عصبی و پرخوری عصبی، افراد اغلب درگیر افکار منفی دربارهی بدن خود هستند. رویکرد ACT در فرایند درمان به آنها کمک میکند که:
- رابطهی سالمتری با بدن و غذا داشته باشند.
- افکار منفی دربارهی ظاهر خود را از حقیقت جدا کنند.
- بهجای کنترل وسواسگونهی غذا، بر ارزشهایشان تمرکز کنند.
اعتیاد و وابستگی به مواد
در اعتیاد، افراد معمولاً از مواد برای فرار از احساسات ناخوشایند استفاده میکنند. رویکرد ACT کمک میکند تا:
- افراد یاد بگیرند که احساسات ناخوشایند را بپذیرند، بدون اینکه به آنها وابسته شوند.
- بهجای تسلیم شدن در برابر میل به مصرف، رفتارهای معنادارتری انجام دهند.
آشنایی با رویکرد ACT چه کمکی به فرایند درمان میکند؟
اگر کسی با رویکرد ACT آشنا باشد، روند درمانی او بسیار مؤثرتر خواهد بود. زیرا انتظار واقعبینانهای از درمان دارد. بسیاری از افراد تصور میکنند که هدف از درمان، حذف کامل افکار و احساسات منفی است. اما در ACT، یاد میگیرند که مشکل اصلی، خودِ این احساسات نیستند، بلکه نحوهی برخورد با آنهاست.
همچنین آنها میتوانند با تمرینهای درمانی بهتر ارتباط برقرار میکند. درمان ACT شامل تمرینهایی مثل ذهنآگاهی، گسلش شناختی و شفافسازی ارزشهاست. اگر فرد با این مفاهیم آشنا باشد، تمرینها را راحتتر انجام میدهد و تأثیر بیشتری میبیند. فرد در این درمان تعهد بیشتری به درمان دارد. افرادی که درک بهتری از این رویکرد دارند، میدانند که تغییر، تدریجی است و نیاز به تمرین و استمرار دارد. بنابراین، صبورتر هستند و از مسیر درمان منصرف نمیشوند.
فرایند درمان در رویکرد اکت
فرایند درمان در رویکرد اکت (ACT) یا همان «درمان پذیرش و تعهد»، یک مسیر مرحلهای و انعطافپذیر است که به مراجع کمک میکند رابطهاش را با افکار، احساسات، و تجربیات دشوار تغییر دهد و در عین حال، زندگی معنادار و ارزشمحوری داشته باشد. این فرایند در رویکرد اکت معمولاً شامل این مراحل کلی است:
- ایجاد اتحاد درمانی و معرفی رویکرد اکت
در شروع، درمانگر فضایی امن ایجاد میکند و توضیح میدهد که در رویکرد اکت، هدف حذف یا کنترل احساسات ناخوشایند نیست، بلکه یادگیری همزیستی با آنها و تمرکز بر ارزشهاست.
- شناسایی اجتناب تجربی در رویکرد اکت
مراجع معمولاً برای فرار از احساسات و افکار دردناک، رفتارهای اجتنابی دارد. درمانگر در رویکرد اکت کمک میکند این رفتارهای اجتنابی و هزینههای آنها برای زندگی فرد شناسایی شود.
- کار روی آگاهی و حضور در لحظه (ذهنآگاهی) در رویکرد اکت
تمرینات ذهنآگاهی در رویکرد اکت برای تقویت حضور در لحظه انجام میشود. فرد میآموزد بدون قضاوت، تجربیات درونی خود را مشاهده کند.
- فاصلهگیری شناختی (Defusion) در رویکرد اکت
به مراجع آموزش داده میشود که به افکارش بهعنوان حقایق مطلق نگاه نکند. او یاد میگیرد افکار را صرفاً بهعنوان رویدادهای ذهنی ببیند، نه دستوراتی برای عمل.
- پذیرش (Acceptance) در رویکرد اکت
مراجع میپذیرد که افکار، احساسات و دردهایش بخشی از زندگی هستند. بهجای تلاش برای حذف آنها، یاد میگیرد که با گشودگی، آنها را همراه خود داشته باشد.
- شفافسازی ارزشها در رویکرد اکت
فرد ارزشهای مهم خود را در حوزههای مختلف زندگی شناسایی میکند. این ارزشها در رویکرد اکت راهنمای تصمیمگیری و اقدامات او میشوند.
- تعهد به عمل ارزشمحور در رویکرد اکت
مراجع گامهای عملی کوچک و تدریجی برمیدارد تا زندگیاش را در راستای ارزشهایش پیش ببرد، حتی اگر افکار و احساسات منفی همراهش باشند.
- بازبینی و تداوم تمرینات در رویکرد اکت
درمانگر و مراجع در رویکرد اکت بهطور مداوم پیشرفت را ارزیابی میکنند. تمرینات ذهنآگاهی، پذیرش، فاصلهگیری شناختی و اقدام ارزشمحور در طول درمان تثبیت میشوند.
کلام آخر
ما در این مقاله از جوونه تلاش کردیم که شما رو بیشتر با رویکرد ACT آشنا کنیم تا برای حل مسالتون به درمانگر مناسب مراجعه کنید.
برای اطلاعات بیشتر میتوانید منابع زیر را مطالعه کنید:
تازه ترین برگ های جوونه
تازه ترین برگ های جوونه
تا حالا شده بدون اینکه حواست باشه، مشغول کندن پوست کنار ناخنت بشی؟ یا یهو ببینی داری موهات رو میکَنی و وقتی به خودت میای، یه عالمه مو تو دستته؟ اگه این صحنهها برات آشناست، بدون که تنها نیستی.
تا به حال شده در یک رابطه عاطفی یا حتی در محیط کار و جمعهای دوستانه احساس کنید که نیاز به فاصله دارید، حتی وقتی افراد اطرافتان را دوست دارید؟ یا اینکه وقتی کسی به شما نزدیک میشود، ناخودآگاه
تا حالا شده جلوی آینه بایستی و فقط روی یه نقص کوچک از صورت یا بدنت زوم کنی؟ شاید جای جوشی که کسی جز خودت بهش توجه نمیکنه، شاید فرم بینیات یا حالت موهایت. برای خیلی از ما، گاهی