شاخه:
آشنایی با اختلال بدشکلی بدن
شاخه:
تا حالا شده جلوی آینه بایستی و فقط روی یه نقص کوچک از صورت یا بدنت زوم کنی؟ شاید جای جوشی که کسی جز خودت بهش توجه نمیکنه، شاید فرم بینیات یا حالت موهایت. برای خیلی از ما، گاهی پیش میاد که از بخشی از ظاهرمون ناراضی باشیم. اما برای بعضی افراد، این نارضایتی تبدیل به یک وسواس فکری دائمی میشه؛ طوری که روی اعتمادبهنفس، روابط اجتماعی و حتی کیفیت زندگیشون تأثیر میذاره.
اینجا صحبت از اختلال بدشکلی بدن (Body Dysmorphic Disorder – BDD) هست، جایی که تصویر ذهنی فرد از خودش، با واقعیت همخوانی نداره و کوچکترین “نقص” تبدیل به یک دغدغه همیشگی میشه. این افراد ممکنه ساعتها وقتشون رو صرف بررسی ظاهر خودشون کنن، از آینه دوری کنن یا حتی از موقعیتهای اجتماعی فرار کنن. اما چرا این اتفاق میافته و چطور میشه از این چرخه فکری بیرون اومد؟دراین مقاله میخواییم بیشتر شما رو با این اختلال آشنا کنیم.
اختلال بدشکلی بدن (BDD) چیست؟
اختلال بدشکلی بدن (BDD) یک مشکل روانشناختی است که در آن فرد تصور میکند یک یا چند بخش از ظاهرش زشت، ناقص یا غیرقابلتحمل است، درحالیکه این نقصها یا اصلاً وجود ندارند یا بسیار جزئی هستند. این اختلال که به نام اختلال بدریختانگاری هم شناخته میشود، میتواند باعث اضطراب شدید، کاهش اعتمادبهنفس و حتی دوری از اجتماع شود. اما چطور متوجه شویم که نارضایتی از ظاهر یک احساس طبیعی است یا تبدیل به یک اختلال شده است؟ در ادامه به آن اشاره خواهیم کرد.
علائم اختلال بدریختانگاری: کِی باید نگران شویم؟
همهی ما ممکنه در بعضی مواقع نسبت به بعضی از ویژگیهای ظاهریمون حس خوبی نداشته باشیم. اما در اختلال بدشکلی بدن، این نارضایتی موقتی نیست، بلکه تبدیل به یک وسواس فکری و رفتاری میشه. این افراد معمولاً چندین رفتار مشترک دارند که در ادامه به مهمترین نشانهها میپردازیم. برخی از نشانههای اختلال بدریخت انگاری عبارتند از:
تمرکز بیشازحد روی یک بخش خاص از بدن
افراد مبتلا به اختلال بدشکلی بدن معمولاً بر روی ناحیهای خاص مانند پوست، بینی، موها یا فرم بدن خود وسواس پیدا میکنند. مثلاً ممکن است مدام احساس کنند بینیشان بیشازحد بزرگ است یا پوستشان همیشه مشکل دارد.
بررسی مداوم ظاهر در آینه یا اجتناب از آن
برخی از افراد در اختلال بدریخت انگاری ساعتها مقابل آینه میایستند و نقصهای ظاهری خود را وارسی میکنند، درحالیکه برخی دیگر، به دلیل ترس از دیدن ظاهرشان، کاملاً از آینه فرار میکنند.
مقایسه دائمی با دیگران
افراد مبتلا به اختلال بدریختانگاری مدام خود را با دیگران مقایسه میکنند و احساس میکنند که از استانداردهای زیبایی فاصله دارند. این مقایسهها اغلب باعث افزایش اضطراب و کاهش اعتمادبهنفس میشود.
اضطراب اجتماعی و پرهیز از موقعیتهای اجتماعی
ترس از قضاوت شدن باعث میشود این افراد کمتر در جمعها حضور پیدا کنند. آنها ممکن است مهمانیها، کلاسهای دانشگاه یا حتی قرارهای دوستانه را بهخاطر اضطراب ناشی از ظاهر خود لغو کنند.
انجام اقدامات افراطی برای تغییر ظاهر
افراد مبتلا به اختلال بدریخت انگاری ممکن است بارها به سراغ جراحیهای زیبایی، درمانهای پوستی و روشهای مختلف آرایشی بروند، اما چون مشکل اصلی در ذهن آنهاست، این تغییرات هرگز رضایت کامل را برایشان به همراه ندارد.
ارتباط بین اختلال بدریختانگاری بدن (BDD) و کمخوری عصبی
اختلال بدریختانگاری بدن (BDD) و کمخوری عصبی هر دو به تصویر ذهنی از بدن مرتبط هستن، اما تفاوتهایی هم دارن. درحالیکه افراد مبتلا به BDD ممکنه روی یک یا چند نقص ظاهری تمرکز کنن (مثلاً بینی، پوست یا موها)، افراد دارای کم خوری عصبی بیشتر نگران وزن و فرم کلی بدنشون هستن. اما این دو اختلال در برخی افراد همزمان دیده میشن و بینشون ارتباط قوی وجود داره. به عنوان مثال فردی که درگیر اختلال بدریخت انگاری هست ممکنه بخاطر تصور نادرستی که از بدنش داره به سمت کم خوری عصبی پیش بره.
مرز بین توجه به جسم با اختلال بدشکلی بدن
تفاوت بین داشتن علاقه یا توجه متعادل به ظاهر بدن و اختلال بدشکلی بدن در شدت، تمرکز و تأثیر آن بر زندگی روزمره فرد مشهود است. در اینجا چند نکته کلیدی برای شناسایی مرز بین این دو مورد بیان میشود:
تعادل و انعطافپذیری در نگرش به ظاهر
وقتی فرد به ظاهر خود اهمیت میدهد، ممکن است از بهبود وضعیت پوست، تناسب اندام یا استایل خود مراقبت کند، اما این نگرانی به حدی نیست که تمام جنبههای زندگیاش را تحت تأثیر قرار دهد. فرد میتواند نقدهای مثبت و منفی را بپذیرد و در صورت لزوم تغییراتی ایجاد کند، بدون اینکه احساس اضطراب یا نگرانی وسواسی داشته باشد.
در حالت اختلال بدریخت انگاری، فرد بهطور افراطی روی یک یا چند نقص ظاهری تمرکز میکند، حتی اگر این نقصها در واقعیت بسیار جزئی یا کاملاً خیالی باشند. این نگرانی منجر به رفتارهای وسواسی مانند چک کردن مکرر آینه، اجتناب از مواجهه با دیگران یا انجام تغییرات مکرر و غیرضروری در ظاهر میشود.
تأثیر بر کیفیت زندگی و عملکرد روزمره
در توجه متعادل فرد ممکن است به ظاهر خود اهمیت بدهد، اما همچنان قادر به انجام فعالیتهای اجتماعی، شغلی و خانوادگی خود بدون نگرانی زیاد باشد. اگر بازخوردهای منفی دریافت کند، این موضوع به سرعت تعدیل شده و زندگی او تحت تأثیر قرار نمیگیرد.
اما در اختلال بدشکلی بدن نگرانیهای مربوط به ظاهر به حدی عمیق و وسواسی میشود که زندگی روزمره فرد مختل میگردد. فرد ممکن است از شرکت در موقعیتهای اجتماعی اجتناب کند، وقت و انرژی زیادی را صرف تلاش برای “رفع” نقصهای ظاهری کند و حتی روابط شخصی و حرفهای خود را دچار مشکل کند.
تمرکز افراطی بر نقصهای ظاهری
در توجه متعادل افراد معمولاً نقاط قوت و ضعف ظاهری خود را میپذیرند و بهبود آنها را در یک چارچوب منطقی و معقول قرار میدهند. درحالیکه در اختلال بدشکلی بدن فرد به شکلی ناهنجار و اغراقآمیز روی نقصهای جزئی تمرکز میکند و این نقصها برای او به عنوان معیاری برای ارزش و شایستگی کلی زندگی محسوب میشوند. این نگرش اغلب ناشی از تصورات منفی و تحریف شده از خود است.
انعکاس در رفتارها
در توجه متعادل رفتارهای مرتبط با بهبود ظاهر، مانند ورزش، رعایت رژیم غذایی یا مراقبت از پوست، میتواند سالم و مفید باشد. اما در اختلال بدشکلی بدن رفتارهای فرد اغلب شامل اعمال اجباری مانند چک کردن مکرر آینه، استفاده افراطی از روشهای آرایشی یا حتی درخواست مکرر برای جراحیهای زیبایی میشود. این رفتارها بیشتر به دلیل اضطراب ناشی از تصور ناصحیح از بدن ایجاد میشود تا نیاز واقعی به بهبود ظاهر.
به طور خلاصه، در حالی که داشتن علاقه به ظاهر بدن و تلاش برای بهبود آن میتواند بخشی طبیعی از زندگی باشد، زمانی که نگرانیها و رفتارهای مربوط به ظاهر به حدی وسواسی شده و تأثیر منفی بر کیفیت زندگی فرد داشته باشد، مرز بین توجه متعادل و اختلال بدشکلی بدن مشخص میشود. اگر چنین نگرانیها باعث ایجاد اضطراب شدید، اختلال در عملکرد روزانه و یا کاهش رضایت از زندگی میشود، مشاوره تخصصی روانشناسی میتواند به تشخیص و درمان مناسب کمک کند.
چه کسانی بیشتر در معرض اختلال بدشکلی بدن هستند؟
اختلال بدریختانگاری میتواند هرکسی را تحت تأثیر قرار دهد، اما برخی افراد بیشتر در معرض آن هستند:
- کسانی که بیشازحد درگیر شبکههای اجتماعی هستند
در دنیایی که اینستاگرام و فیلترهای زیبایی، تصاویری غیرواقعی از چهره و بدن را نشان میدهند، افراد بهویژه نوجوانان و جوانان ممکن است دچار اختلال بدشکلی بدن شوند. آنها مدام خودشان را با چهرههای بینقصی که در فضای مجازی میبینند، مقایسه میکنند.
- کسانی که در کودکی مورد تمسخر یا قضاوت ظاهری قرار گرفتهاند
کسانی که در دوران کودکی یا نوجوانی، بهخاطر ظاهرشان مورد تمسخر یا انتقاد قرار گرفتهاند، ممکن است بعدها دچار وسواس فکری درباره نقصهای ظاهری شوند.
- افرادی که اضطراب یا افسردگی دارند
مطالعات نشان دادهاند که اختلال بدشکلی بدن اغلب با مشکلاتی مثل اضطراب اجتماعی، افسردگی و وسواس فکری-عملی همراه است.
حالا که شناخت بهتری از این اختلال پیدا کردیم، وقتش رسیده که بررسی کنیم چه عواملی باعث ایجاد اختلال بدریختانگاری میشوند؟
عوامل موثر در اختلال بدشکلی بدن
حالا که شناخت بهتری از اختلال بدریختانگاری بدن پیدا کردیم، وقتش رسیده که ببینیم این مشکل از کجا میاد. چرا بعضی از افراد بیشتر از دیگران درگیر این وسواسهای ظاهری میشن؟ آیا این موضوع فقط به تجربیات فردی مربوطه، یا پای عوامل عمیقتری در میان است؟ واقعیت اینه که اختلال بدشکلی بدن ترکیبی از عوامل مختلفه—از نحوهی کارکرد مغز گرفته تا تجربیات کودکی و تأثیرات اجتماعی. توی این بخش، به مهمترین دلایل علمی این اختلال میپردازیم.
عملکرد غیرطبیعی مغز
تحقیقات علمی نشون داده که افراد مبتلا به اختلال بدریختانگاری بدن مغزشون به شکل متفاوتی کار میکنه. یکی از یافتههای مهم اینه که مغز این افراد، جزئیات چهره و بدن رو بهطور متفاوتی پردازش میکنه. تحقیقات تصویربرداری مغزی نشون داده که افراد دارای اختلال بدریخت انگاری، هنگام نگاه کردن به چهرهی خودشون، بخشهایی از مغز که مسئول پردازش جزئیات هست، بیشازحد فعال میشن. یعنی اونها بهجای دیدن تصویر کلی، روی نقصهای کوچک تمرکز میکنن.
یک نفر که دچار این اختلاله، جلوی آینه میایسته. درحالیکه دیگران فقط یک چهرهی متعادل میبینن، ذهن اون فرد انگار روی یک نقطهی خاص زوم میکنه، مثل یک جای جوش، کمی نامتقارن بودن لبها یا فرم بینی. همین باعث میشه که اون نقص توی ذهنش خیلی بزرگتر از چیزی که واقعاً هست، به نظر بیاد. مشکل فقط در “دیدن” نیست، بلکه در نحوهی پردازش اطلاعات توسط مغزه. پس این افراد حتی اگه تغییرات زیبایی هم انجام بدن، باز هم مشکل باقی میمونه، چون مغزشون همچنان نقصهای جدید پیدا میکنه.
تأثیرات ژنتیکی
آیا تا حالا به این فکر کردی که شاید اختلال بدشکلی بدن در خانوادهات وجود داشته باشه؟ تحقیقات نشون داده که عوامل ژنتیکی هم توی این اختلال نقش دارن. اگر یکی از اعضای خانوادهی درجهیک شما (مثل پدر، مادر، خواهر یا برادر) دچار اختلال بدریخت انگاری باشه، احتمال اینکه شما هم به اون مبتلا بشی بیشتره.
تجربیات منفی در دوران کودکی
یکی از مهمترین عوامل شکلگیری اختلال بدریختانگاری بدن، تجربیات کودکیه. اگر فرد در دوران کودکی یا نوجوانی، بارها و بارها بهخاطر ظاهرش مورد تمسخر یا انتقاد قرار گرفته باشه، این پیامها در ذهنش حک میشن و باعث ایجاد حساسیت بیشازحد نسبت به ظاهرش میشن. مثال:
- کودکی که همکلاسیهاش مدام بهش میگفتن: “چرا اینقدر لاغری؟ مثل چوبکبریت میمونی!”
- نوجوانی که بارها از خانواده شنیده: “یه دختر باید پوستش مثل آینه باشه، تو چرا اینقدر جوش میزنی؟”
- پسری که بهخاطر فرم گوشهاش مسخره شده و حالا همیشه موهاش رو طوری درست میکنه که گوشهاش دیده نشن.
ذهن ما این پیامها رو ذخیره میکنه و در بزرگسالی، حتی اگه هیچکس دیگه به ظاهر ما ایراد نگیره، باز هم خودمون اون انتقادها رو توی ذهنمون تکرار میکنیم.
تأثیر رسانهها و استانداردهای زیبایی غیرواقعی
رسانهها نقش بزرگی توی شکل دادن به تصویری که از خودمون داریم، دارن. این روزها استانداردهای زیبایی بهشدت تغییر کرده، بهطوریکه افراد فکر میکنن برای زیبا بودن، حتماً باید پوست بینقص، بینی کوچک، فک زاویهدار و بدن ایدهآل داشته باشند. اکثر تصاویر سلبریتیها و اینفلوئنسرها، ادیتشده و غیرواقعیه، ولی ما اونها رو بهعنوان واقعیت میپذیریم. استفاده از فیلترهای زیبایی باعث میشه که افراد حتی از چهرهی طبیعی خودشون هم ناراضی بشن. تبلیغات جراحی زیبایی و محصولات آرایشی مدام روی “اصلاح نقصهای ظاهری” تأکید میکنن، انگار که همهی ما نیاز به تغییر داریم.
حال فردی که هر روز در اینستاگرام، مدلهایی با پوست بیعیب و ابروهای کاملاً قرینه میبینه، ممکنه به این فکر بیفته که چرا پوست خودش اینقدر “معمولی” یا “ناقص” به نظر میرسه. در نتیجه، شروع میکنه به حساسیت بیشازحد نسبت به ظاهر خودش.
افرادی که شخصیت کمالگرا دارند
کمالگرایی یکی از ویژگیهایی هست که میتونه فرد رو نسبت به اختلال بدریختانگاری بدن آسیبپذیرتر کنه. افراد کمالگرا تمایل دارن که همیشه در همهچیز، از جمله ظاهر خودشون، “بینقص” باشند. این افراد معمولاً استانداردهای بسیار سختگیرانهای برای ظاهر خودشون دارن. افراد کمالگرا همیشه خودشون رو با ایدهآلهای زیبایی مقایسه میکنن و هر نقص کوچکی رو بزرگ میبینن.فردی که فکر میکنه پوستش باید کاملاً بینقص باشه، ممکنه ساعتها جلوی آینه وقت بگذرونه تا کوچکترین لک یا جوشی رو بررسی کنه و احساس ناراحتی کنه، حتی اگه این لک از دید دیگران نامحسوس باشه.
افرادی که سابقهی اختلالات اضطرابی یا وسواس فکری-عملی دارند
افرادی که دچار اضطراب اجتماعی، وسواس فکری-عملی (OCD) یا افسردگی هستن، بیشتر در معرض ابتلا به اختلال بدشکلی بدن قرار دارن.د این افراد بهطور طبیعی حساسیت بیشتری نسبت به قضاوتهای دیگران دارن. اضطراب اجتماعی باعث میشه که فرد دائماً نگران این باشه که دیگران چطور اون رو میبینن. وسواسهای فکری باعث میشن که فرد بارها و بارها دربارهی نقصهای ظاهریاش فکر کنه و نتونه از این فکرها رها بشه.
افرادی که در محیطهای بسیار رقابتی یا مرتبط با ظاهر کار میکنند
برخی مشاغل و محیطها فشار زیادی روی افراد برای داشتن یک ظاهر خاص وارد میکنن. این موضوع میتونه احتمال ابتلا به اختلال بدشکلی بدن رو افزایش بده. مثالهایی از محیطهایی که فشار زیادی بر ظاهر افراد دارن:
- مد و فشن: مدلهایی که دائماً باید در بهترین فرم بدنی باشن، بیشتر مستعد وسواس در مورد بدن و صورت خودشون هستن.
- بازیگری و رسانه: افرادی که در تلویزیون یا سینما کار میکنن، معمولاً تحت فشار هستن تا همیشه “ایدهآل” به نظر برسن.
- ورزشهایی که به ظاهر اهمیت زیادی میدهند: مثل ژیمناستیک، باله، یا بدنسازی که در اونها بدن فرد باید استانداردهای خاصی داشته باشه.
راههای درمان و مدیریت اختلال بدشکلی بدن (BDD)
حالا که فهمیدیم اختلال بدریختانگاری بدن از کجا میاد و چه عواملی روی اون تأثیر میذارن، وقتشه که دربارهی راههای درمانش صحبت کنیم. خبر خوب اینه که این اختلال، قابلکنترله و روشهایی وجود دارن که میتونن کمک کنن ذهن از این وسواس شدید رها بشه.
بیشتر افرادی که با این مشکل دستوپنجه نرم میکنن، فکر میکنن اگه نقص ظاهریای که ذهنشون روی اون گیر کرده رو برطرف کنن، احساس بهتری خواهند داشت. اما همونطور که گفتیم، مشکل اصلی در نحوهی پردازش مغزه، نه در ظاهر واقعی فرد. پس راهحل، تغییر درونی ذهنه، نه تغییر بیرونی بدن. بیایید باهم ببینیم چه راهکارهایی برای درمان و مدیریت این اختلال وجود داره.
درمان شناختی-رفتاری (CBT)
یکی از مؤثرترین روشهای درمانی برای اختلال بدریختانگاری بدن، درمان شناختی-رفتاری (CBT) هست. این روش به افراد کمک میکنه که افکار تحریفشدهی خودشون رو شناسایی و اصلاح کنن. درمان شناختی رفتاری با شناسایی و به چالش کشیدن افکار منفی دربارهی ظاهر به درمان افراد درگیر اختلال بدریخت انگاری کمک میکنه.
یکی از تمرینهای رایج در CBT اینه که از فرد خواسته میشه “فهرست شواهد” تهیه کنه. مثلاً، اگر باور داره که “بینی من وحشتناکه و همه بهش توجه میکنن”، ازش خواسته میشه مدارکی که این باور رو تأیید یا رد میکنن، جمعآوری کنه. معمولاً فرد متوجه میشه که این باور فقط در ذهن خودشه و دیگران اصلاً به این موضوع توجهی ندارن.
مواجهه و جلوگیری از پاسخ (ERP)
یکی دیگه از تکنیکهای درمانی که بهویژه برای کسانی که رفتارهای وسواسی دارن مفیده، روش مواجهه و جلوگیری از پاسخ (ERP) هست. این روش کمک میکنه که افراد بهتدریج از رفتارهای اجباری که برای کاهش اضطراب انجام میدن، فاصله بگیرن. اگر فرد عادت داره که روزی دهها بار خودش رو توی آینه چک کنه، درمانگر ازش میخواد که این کار رو کمکم محدود کنه. یا اگه فرد همیشه سعی میکنه خودش رو از موقعیتهایی که فکر میکنه ظاهرش دیده میشه، دور کنه، درمانگر کمک میکنه که بهمرور در این موقعیتها حضور پیدا کنه.
دارودرمانی
برای افرادی که شدت اختلال بدریختانگاری بدن زیاده و باعث اضطراب و افسردگی شدید میشه، پزشک ممکنه داروهای مهارکنندهی بازجذب سروتونین (SSRI) تجویز کنه. این داروها معمولاً برای وسواس فکری-عملی هم تجویز میشن و میتونن به کاهش افکار وسواسی و اضطراب مرتبط با BDD کمک کنن.
کاهش استفاده از شبکههای اجتماعی
یکی از عواملی که اختلال بدریختانگاری بدن رو تشدید میکنه، مواجههی مداوم با تصاویر و استانداردهای غیرواقعی زیبایی در شبکههای اجتماعی هست. کمتر دیدن تصاویر فیلترشده، باعث کاهش مقایسهی ناسالم میشه. همچنین فرد یاد میگیره که بیشتر روی ویژگیهای واقعی خودش تمرکز کنه تا استانداردهای تحمیلشده از بیرون.
تمرینهای ذهنآگاهی و پذیرش بدن
یکی از راهکارهای مهم برای مدیریت اختلال بدشکلی بدن، تمرین ذهنآگاهی (Mindfulness) و پذیرش بدن (Body Positivity) هست .در این تمرین فرد یاد میگیره که افکار وسواسی رو بدون قضاوت مشاهده کنه و اونها رو کنار بزاره. در نهایت ظاهر ما، تمام هویت ما نیست. زیبایی چیزی فراتر از ویژگیهای فیزیکی ماست و وقتی یاد بگیریم که از خودمون بدون قید و شرط مراقبت کنیم، این وسواسهای مخرب جاشون رو به آرامش و رضایت واقعی میدن.
کلام آخر
دراین مقاله از جوونه درباره اختلال بدشکلی بدن صحبت کردیم و تلاش کردم شما رو کمی با این اختلال در این دنیای امروزی بیشتر آشنا کنیم و راهکارهایی رو برای درمان پیشنهاد بدیم.
شما میتوانید برای اطلاعات بیشتر در این مورد منابع زیر را بخوانید:
تازه ترین برگ های جوونه
تازه ترین برگ های جوونه
تا حالا شده بدون اینکه حواست باشه، مشغول کندن پوست کنار ناخنت بشی؟ یا یهو ببینی داری موهات رو میکَنی و وقتی به خودت میای، یه عالمه مو تو دستته؟ اگه این صحنهها برات آشناست، بدون که تنها نیستی.
تا به حال شده در یک رابطه عاطفی یا حتی در محیط کار و جمعهای دوستانه احساس کنید که نیاز به فاصله دارید، حتی وقتی افراد اطرافتان را دوست دارید؟ یا اینکه وقتی کسی به شما نزدیک میشود، ناخودآگاه
تا حالا شده جلوی آینه بایستی و فقط روی یه نقص کوچک از صورت یا بدنت زوم کنی؟ شاید جای جوشی که کسی جز خودت بهش توجه نمیکنه، شاید فرم بینیات یا حالت موهایت. برای خیلی از ما، گاهی