شاخه:
آشنایی با اختلال پوست کنی و موکنی
شاخه:
تا حالا شده بدون اینکه حواست باشه، مشغول کندن پوست کنار ناخنت بشی؟ یا یهو ببینی داری موهات رو می‌کَنی و وقتی به خودت میای، یه عالمه مو تو دستته؟ اگه این صحنه‌ها برات آشناست، بدون که تنها نیستی. خیلی از ما این رفتارها رو تجربه کردیم. گاهی وقتی استرس داریم، گاهی وقتی تو فکر و خیالیم، و گاهی اصلاً بدون هیچ دلیل خاصی… فقط دستمون می‌ره سمت پوست یا موهامون. بعدش هم معمولاً یه حس پشیمونی و ناراحتی سراغمون میاد: «چرا این کار رو کردم؟» یا «چرا نمی‌تونم جلو خودمو بگیرم؟».
شاید فکر کنی این یه عادت کوچیکه و چیز مهمی نیست. ولی وقتی این رفتارها ادامه پیدا می‌کنن، زخم‌های پوست خوب نمی‌شن، یا کم‌پشت شدن موهامون به چشم میاد، دیگه نمی‌شه ساده از کنارش گذشت. اینجاست که می‌فهمیم شاید مسئله جدی‌تر از یه عادت ساده باشه. اسم این مشکل «اختلال پوست‌کنی» و «اختلال موکنی» هست. یعنی وقتی کندن پوست یا مو، تبدیل به یه رفتار تکراری و خارج از کنترلمون می‌شه.
اما چرا این اتفاق می‌افته؟ چطور می‌شه جلوش رو گرفت؟ اصلاً این مشکل درمان داره؟ اگه این سؤال‌ها توی ذهنت اومده، ادامه این مطلب دقیقاً برای تو نوشته شده. بیا با هم بیشتر بدونیم.
اختلال پوست‌کنی و اختلال موکنی چیست؟
شاید تا قبل از اینکه این مطلب رو بخونی، فکر می‌کردی کندن پوست یا مو فقط یه عادت عصبیه. اما واقعیت اینه که پشت این رفتار، یه اسم و یه اختلال وجود داره: اختلال پوست‌کنی و اختلال موکنی.
اختلال پوست‌کنی (Skin Picking Disorder) یعنی وقتی یه نفر مرتب و به شکل وسواسی، پوستش رو می‌کَنه. این کار معمولاً باعث زخم، قرمزی، یا حتی خونریزی می‌شه. بیشتر وقتا فرد بعدش احساس پشیمونی می‌کنه، ولی باز هم نمی‌تونه جلو خودش رو بگیره.
اختلال موکنی (Trichotillomania) هم یه جور اختلاله که توش فرد به طور مداوم و گاهی بدون اینکه حواسش باشه، موهای سر، ابرو، یا حتی مژه‌هاش رو می‌کَنه. این کار باعث کم‌پشتی، خالی شدن قسمتی از موها، و گاهی آسیب‌های شدیدتر می‌شه.
نکته‌ای که خیلی مهمه اینه که این رفتارها تحت کنترل ما نیست. یعنی اون لحظه که داریم پوست می‌کَنیم یا مو می‌کَنیم، شاید خودمون هم متوجه نباشیم. بعدش تازه حس می‌کنیم یه کاری کردیم که نباید. پس اگه این رفتار رو داری، بدون که نه مقصر هستی، نه ضعیف. این یه اختلاله که اسم داره: اختلال پوست‌کنی و اختلال موکنی. و خبر خوب اینه که می‌شه کنترلش کرد.
علت‌های اختلال پوست‌کنی و اختلال موکنی
حالا که فهمیدیم این رفتار اسمش چیه، یه سؤال مهم پیش میاد: چرا اصلاً این اتفاق می‌افته؟ چرا دستمون ناخودآگاه می‌ره سمت پوست یا موهامون؟ دلایل مختلفی برای این رفتار وجود داره، ولی چندتا از شایع‌تریناش ایناست:
استرس و اضطراب
خیلی وقتا وقتی استرس داریم یا فشار روحی رومونه، ناخودآگاه دستمون می‌ره سمت پوست یا مو. کندن پوست یا مو، برای یه لحظه حواس ما رو از اون تنش و استرس پرت می‌کنه. انگار مغزمون فکر می‌کنه این کار یه راه آروم شدنه. ولی این آرامش، فقط موقته. بعدش دوباره همون حس پشیمونی و ناراحتی میاد.
وسواس فکری-عملی (OCD)
گاهی اختلال پوست‌کنی و اختلال موکنی یه بخشی از وسواس فکری-عملی یا OCD هست. تو این شرایط، فرد احساس می‌کنه باید این کار رو انجام بده تا یه جور آروم بشه. مثلاً شاید یه نقطه زبر روی پوستش حس کنه و نتونه تحملش کنه، تا وقتی که اون قسمت رو بکنه.
احساس نارضایتی از ظاهر (Body Dysmorphic Disorder)
برخی از آدم‌ها به شکل وسواس‌گونه روی پوست یا موهای خودشون حساسن. یه جوش کوچیک یا یه ناصافی، اونا رو کلافه می‌کنه. این می‌تونه باعث بشه اونقدر پوستشون رو دستکاری کنن که زخم بشه، یا موهاشون رو بکنن تا به خیال خودشون نقص رو از بین ببرن.
راهی برای تخلیه هیجانات
گاهی هم، پوست‌کنی و موکندن راهیه برای خالی کردن احساساتی که نمی‌تونیم به زبون بیاریم. وقتی عصبانیم، ناراحتیم، یا حتی وقتی بی‌حوصله‌ایم… دستمون می‌ره سمت پوست یا موهامون. انگار این کار یه جور تخلیه اون احساساته.
عادت و شرطی شدن
گاهی این رفتار انقدر تکرار شده که دیگه برامون مثل یه عادت شده. حتی ممکنه بدون اینکه بدونیم چرا، وقتایی که داریم تلویزیون می‌بینیم یا داریم فکر می‌کنیم، ناخودآگاه مشغول پوست کندن یا موکندن بشیم.
پس اگه می‌بینی مدام درگیر پوست‌کنی یا موکنی هستی، بدون که این رفتار یه دلیل داره. تو ضعیف نیستی، یه چیزی پشت این رفتار پنهانه که باید پیداش کنیم. اما حالا سؤال اینه: این رفتار خطرناکه؟ باید نگران باشیم؟ تو بخش بعدی، این رو هم با هم بررسی می‌کنیم.
آیا اختلال پوست‌کنی و اختلال موکنی خطرناک است؟
شاید با خودت فکر کنی: «خب، دارم پوست می‌کنم یا مو می‌کَنم، این دیگه چه خطری می‌تونه داشته باشه؟» ولی راستش، این رفتارها وقتی ادامه پیدا کنن، می‌تونن هم به بدن، هم به حالمون آسیب بزنن.
- آسیب‌های جسمی اختلال پوست کنی و موکنی عبارتنداز:
زخم و عفونت: کندن مداوم پوست باعث زخم‌های عمیق، خونریزی و گاهی عفونت می‌شه. خیلی وقت‌ها جای این زخم‌ها برای همیشه روی بدن می‌مونه.
کم‌پشتی و طاسی: افرادی که اختلال موکنی دارن، ممکنه بخش‌هایی از موهای سر، مژه یا ابروشون کم‌پشت بشه یا حتی کلاً اون قسمت دیگه مو درنیاد. این مسئله برای خیلی‌ها اعتمادبه‌نفس رو به‌شدت پایین میاره.
آسیب به ریشه مو: گاهی مو کندن مکرر باعث می‌شه ریشه موها ضعیف بشه و دیگه رشد نکنه.
- آسیب‌های روانی اختلال پوست کنی و موکنی عبارتنداز :
احساس شرم و گناه: بیشتر کسایی که درگیر اختلال پوست‌کنی یا اختلال موکنی هستن، بعد از هر بار این کار، حس پشیمونی و ناراحتی دارن. این حس به مرور، عزت‌نفس آدم رو پایین میاره.
افسردگی و اضطراب: وقتی دائم درگیر این رفتارها باشیم و احساس کنیم کنترلی روش نداریم، ممکنه حس ناامیدی و افسردگی سراغمون بیاد. خیلی‌ها هم از ترس اینکه بقیه زخم‌ها یا خالی‌شدن موهاشون رو ببینن، توی جمع‌ها حاضر نمی‌شن.
پس بله، اختلال پوست‌کنی و اختلال موکنی فقط یه عادت ساده نیست. اگه جدی نگیریمش، می‌تونه هم به بدن، هم به روحمون صدمه بزنه. ولی چطور بفهمیم این رفتار ما دیگه از یه عادت گذشته و تبدیل به اختلال شده؟ تو قسمت بعد این مورد رو توضیح میدیم.
چطور بفهمم که من هم اختلال پوست‌کنی یا موکنی دارم؟
گاهی پوست کندن یا مو کندن، یه رفتار گذراست و خودش برطرف می‌شه. اما اگه این رفتارها این ویژگی‌ها رو داشته باشه، می‌تونه نشونه اختلال پوست‌کنی یا اختلال موکنی باشه:
- این کار رو مرتب و مکرر انجام می‌دی.
اگه می‌بینی هر روز یا چند بار در هفته، بدون اینکه بخوای، دستت می‌ره سمت پوست یا موهات، باید بیشتر دقت کنی.
- آسیب جسمی دیدی.
زخم‌های همیشگی، جای خونریزی، یا بخش‌هایی از سرت که موهاش کم‌پشت شده، نشونه‌های جدیه.
- چند بار سعی کردی ترک کنی، ولی نشده.
بارها به خودت گفتی «دیگه نمی‌خوام این کار رو کنم»، اما باز ناخودآگاه مشغول پوست کندن یا موکندن شدی. این یعنی کنترلت روی این رفتار سخت شده.
- بعدش احساس پشیمونی یا شرم داری.
اگه بعد از هر بار این کار، حس بدی بهت دست می‌ده و با خودت می‌گی «چرا دوباره این کار رو کردم؟»، این هم یه نشونه دیگه‌ست.
- این رفتار، زندگی روزمره‌ات رو مختل کرده.
اگه به‌خاطر زخم‌ها یا کم‌پشت شدن موها، اعتمادبه‌نفست کم شده و از جمع‌ها فاصله گرفتی، این یه زنگ خطر جدیه.
اگه این نشونه‌ها رو داری، یعنی ممکنه دچار اختلال پوست‌کنی یا اختلال موکنی شده باشی. ولی نگران نباش. این اختلال، هم تشخیص داده می‌شه، هم درمان داره.
چندتا مثال از انواع رفتارهای پوست کنی و موکنی
رفتارهای پوست‌کنی و موکنی تو ظاهر ممکنه ساده به نظر بیان، ولی شکل و شدت‌شون برای هر کسی فرق داره. بعضیا فقط گاهی این کارو می‌کنن، ولی بعضیا روزانه ساعت‌ها درگیرشن. اینجا چندتا از رفتارهای رایج آورده شده تا بهتر بفهمیم این اختلال چه شکل‌هایی می‌تونه داشته باشه:
- انواع رفتارهای مربوط به اختلال پوست‌کنی عبارتند از:
کندن پوست اطراف ناخن: شاید این یکی از شایع‌تریناش باشه. فرد مدام پوست دور ناخن‌هاشو می‌کَنه، طوری که زخم و خونریزی می‌شه.
کندن پوست روی لب: بعضیا هم وقتی مضطربن یا تو فکر فرو رفتن، لب‌هاشونو می‌جَون یا پوست لب رو می‌کَندن.
کندن جوش‌ها: افراد مبتلا به اختلال پوست‌کنی گاهی با وسواس، جوش‌های صورت یا بدنشونو دستکاری می‌کنن و حتی اگه جوشی نباشه، با ناخن دنبال یه چیز برای کندن می‌گردن.
کندن زخم‌های کهنه: گاهی فرد زخم‌هایی که داره رو نمی‌ذاره خوب بشه و مدام پوست روشو می‌کَنه، تا جایی که جای زخم بزرگ‌تر و بدتر می‌شه.
خراشیدن پوست صاف: حتی ممکنه روی پوستی که هیچ مشکلی نداره، با ناخن یا اجسام تیز خط بندازن و پوستشونو زخمی کنن.
- انواع رفتارهای مربوط به اختلال موکنی عبارتنداز:
کندن موی سر: خیلی از افراد مبتلا به اختلال موکنی، موهای قسمت‌های خاصی از سرشونو می‌کَنن. گاهی یه قسمت خاص (مثلاً بالای گوش) کاملاً کم‌پشت می‌شه.
کندن مژه و ابرو: بعضیا هم سراغ مژه‌ها و ابروهاشون می‌رن. کم‌پشت شدن یا خالی شدن مژه و ابرو، یکی از نشونه‌های جدی این اختلاله.
کندن موهای بدن: کندن موهای پا، دست یا نواحی دیگه بدن هم دیده می‌شه. فرد با ناخن، موچین یا حتی گاهی با دندون، این کارو می‌کنه.
بازی کردن با موی کنده‌شده: در مواردی فرد بعد از کندن مو، اونو بین انگشتاش می‌چرخونه یا روی لبش می‌کشه. حتی در بعضی موارد نادر، افراد موی کنده‌شده رو می‌خورن (این وضعیت خاص، به اسم تریکوفاژیا شناخته می‌شه).
پس اگه این رفتارها برات آشناست، بدون که اینا فقط عادت نیستن؛ می‌تونن نشونه‌ای از اختلال پوست‌کنی یا اختلال موکنی باشن.
درمان اختلال پوست‌کنی و اختلال موکنی
خب، حالا که تا اینجا اومدی و متوجه شدی اختلال پوست‌کنی و اختلال موکنی یه مسئله جدیه، احتمالاً این سؤال تو ذهنته:
چی کار کنم که دیگه پوست نَکَنم؟ چطور جلوی موکَنی رو بگیرم؟ اصلاً اینا درمان دارن؟ خبر خوب اینه که بله، این اختلال‌ها درمان دارن. خیلی‌ها تونستن با کمک روشهای درست، این رفتارها رو کنترل کنن. اینجا چند تا از بهترین و علمی‌ترین روشهای درمان اختلال پوست‌کنی و اختلال موکنی بیان شده:
درمان شناختی-رفتاری (CBT)
تحقیقات نشون داده که درمان شناختی-رفتاری (Cognitive Behavioral Therapy) یکی از بهترین روش‌ها برای درمان اختلال پوست‌کنی و اختلال موکنی هست. این روش کمک می‌کنه:
- بفهمی دقیقاً چه موقع‌هایی دستت می‌ره سمت پوست یا مو.
- دلیل پشت این رفتار رو شناسایی کنی (استرس، عادت، وسواس یا هر چیز دیگه).
- الگوی رفتاری جدیدی جایگزین پوست‌کنی یا موکنی کنی.
یک تکنیک مهم از CBT: آموزش معکوس‌سازی عادت (HRT)
یه بخش مهم از این درمان، تکنیکی به اسم آموزش معکوس‌سازی عادت (Habit Reversal Training) هست. تو این روش، وقتی حس می‌کنی می‌خوای پوست بکنی یا مو بکنی یک رفتار جایگزین انجام می‌دی. مثلاً مشغول فشار دادن یه توپ استرس (توپ نرم)، بافتن، یا بازی با یه کش دور مچت می‌شی.
این کار کمک می‌کنه اون انرژی‌ای که باعث پوست‌کنی یا موکنی می‌شد، یه جور دیگه تخلیه بشه. این تمرین اولش ممکنه سخت باشه، اما با تمرین، کم‌کم ذهنت عادت می‌کنه.
شناسایی و کنترل محرک‌ها
گاهی متوجه نمی‌شی چطور شد که یهو دستت رفت سمت موهات یا پوستت، درسته؟ یکی از راه‌های مهم، شناسایی «محرک‌ها» یا همون موقعیت‌ها و احساساتی هست که این رفتار رو فعال می‌کنن. مثلاً:
- موقع تماشای تلویزیون
- وقتی استرس داری
- هنگام درس خوندن یا فکر کردن
بهتره یه دفترچه داشته باشید. هر بار که پوست می‌کنید یا مو می‌کنید، یادداشت کنید:
- کجا بودی؟
- چه احساسی داشتی؟
- داشتی چی کار می‌کردی؟
بعد از یه مدت، الگوهای رفتارتون مشخص می‌شه و راحت‌تر می‌فهمید چه جاهایی باید مراقب باشید.
تکنیک‌های آرام‌سازی و کاهش استرس
خیلی وقت‌ها پوست‌کنی و موکنی یه راه ناخودآگاهه برای آروم کردن خودمون. پس وقتی یاد بگیریم استرسمون رو به روشهای دیگه کنترل کنیم، نیاز کمتری به این رفتار پیدا می‌کنیم. چند تکنیک ساده برای آروم کردن خودمون عبارتند از:
- تنفس عمیق: وقتی حس کردی استرس داری، چند نفس عمیق و آروم بکش.
- مدیتیشن: هر روز 5 تا 10 دقیقه مراقبه یا تمرکز روی نفس کشیدن.
- حرکات کششی: وقتی بی‌قرار شدی، بلند شو چندتا حرکت کششی ساده انجام بده.
این تمرینات کمک می‌کنن اون فشار درونی، که تو رو سمت پوست‌کنی یا موکنی می‌کشونه، کمتر بشه.
استفاده از موانع فیزیکی
گاهی قرار دادن یه مانع ساده، می‌تونه جلوی این رفتارها رو بگیره. مثلاً:
- موقع تماشای فیلم، دستکش نازک بپوش.
- روی زخم‌ها یا قسمت‌هایی که زیاد پوست می‌کَنی، چسب زخم بزن.
- موچین یا هر وسیله‌ای که باهاش مو می‌کَنی رو از دسترس دور کن.
این موانع کمک می‌کنن وقتی ناخودآگاه می‌خوای این کارو کنی، یه لحظه متوقف بشی و به خودت بیای.
دارودرمانی
اختلال پوست‌کنی و اختلال موکنی گاهی انقدر شدید می‌شن که فرد احساس می‌کنه هیچ راهی براش نمونده. تو این موارد، پزشک یا روانپزشک ممکنه داروهایی مثل مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (SSRI) مثل فلوکستین و داروهای کاهش‌دهنده اضطراب رو تجویز کنه.
حمایت گرفتن
پوست‌کنی و موکنی معمولاً باعث خجالت و احساس تنهایی می‌شه. اما یادت باشه که تو تنها نیستی. با یه دوست، خانواده یا روان‌درمانگر حرف بزن. تجربه‌هات رو توی گروه‌های حمایتی آنلاین یا حضوری به اشتراک بذار. هر قدم کوچیکی که برمی‌داری، برای خودت جشن بگیر. حتی اگه فقط یه روز پوستت رو نکنی.
کلام آخر
تو این مقاله از جوونه درباره اختلال پوست کنی و اختلال موکنی توضیح دادیم، علائمش رو گفتیم و راهکارهایی رو برای درمان بهتون پیشنهاد دادیم. امیدواریم که این مطالب براتون مفید واقع شده باشه.
برای اطلاعات بیشتر میتوانید منابع زیر را در این حوزه مطالعه کنید:
تازه ترین برگ های جوونه
تازه ترین برگ های جوونه
تا حالا شده بدون اینکه حواست باشه، مشغول کندن پوست کنار ناخنت بشی؟ یا یهو ببینی داری موهات رو می‌کَنی و وقتی به خودت میای، یه عالمه مو تو دستته؟ اگه این صحنه‌ها برات آشناست، بدون که تنها نیستی.
تا به حال شده در یک رابطه عاطفی یا حتی در محیط کار و جمع‌های دوستانه احساس کنید که نیاز به فاصله دارید، حتی وقتی افراد اطرافتان را دوست دارید؟ یا اینکه وقتی کسی به شما نزدیک می‌شود، ناخودآگاه
تا حالا شده جلوی آینه بایستی و فقط روی یه نقص کوچک از صورت یا بدنت زوم کنی؟ شاید جای جوشی که کسی جز خودت بهش توجه نمی‌کنه، شاید فرم بینی‌ات یا حالت موهایت. برای خیلی از ما، گاهی
بلوار میرداماد، خیابان شاه نظری، کوچه ابن سینا، پلاک ۲، فضای کار اشتراکی ماجرا
